آیین نکوداشت ۷ دهه خدمات گسترده علمی و فرهنگی استاد مهدی محقق، یک‌شنبه ۲۵ آبان به همت کمیسیون ملی ایران ـ یونسکو برگزار شد.
به
گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا به نقل از روزنامه اطلاعات، حجت‌الله
ایوبی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران، طی سخنانی گفت: استاد مهدی محقق نشان داد
دوران ناصرخسروها و ابن بطوطه‌ها تمام نشده است. این خاک، حاصلخیز است و افرادی چون
استاد محقق و دکتر موحد در آن می‌جوشند. ویژگی بارز استاد، حافظه قوی و توانایی نوشتن
است. میراثی که از این مرد بزرگ برای ما به جا مانده، مرهون این توانایی ایشان است.
سخنرانی‌های استاد، مانند سمفونی و ایشان معلم واقعی است.
در
ادامه، دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره جایگاه دکتر
محقق در عرصه فرهنگی دوران معاصر اظهار کرد: همه ما با دوگانه سنت و تجدد آشنا هستیم.
در دوران معاصر، دانشگاه‌ها علم جدید را ترویج کردند و حوزه‌های علمیه، علوم و معارف
سنتی را. اهل فرهنگ همیشه نگران افراط و تفریط بوده‌اند. در این دهه‌هایی که دانشگاه‌ها
در ایران تأسیس شده‌اند و مهم‌تر از همه دانشگاه تهران، به‌ویژه در دانشکده ادبیات
و علوم انسانی نسلی حضور داشته‌اند که قبل از ورود به دانشگاه از علوم حوزوی بهره‌مند
بوده‌اند. این استادان توانسته‌اند این دوگانه سنت و تجدد را یگانه کنند و از گسیختگی
آن بکاهند.وی افزود: آغازگر این سلسله، علامه قزوینی است و در دوران ما دکتر سیدجعفر
شهیدی و عباس زریاب خویی تا دکتر شفیعی کدکنی، طیفی هستند که با معارف دینی و حوزه
آشنایند و در دانشگاه هم درس خوانده‌اند. دکتر محقق به این سلسله تعلق دارد. او در
هجوم تجدد، نسل دانشگاهی را با معارف دینی آشنا کرد.
نکته
قابل توجه در کارهای دکتر محقق، تنوع کارهای علمی ایشان است؛ از تدریس ادبیات عرب،
تألیف کتاب عربی برای محصلان، تألیف مطول برای استادان، انواع کارهای کلامی، اصولی
و فقهی، ادبی و تصحیح متون، تألیف یک رساله واحد در باب رازی، فیلسوف ری تا معرفی فلسفه
اسلامی به دنیای غرب با همکاری پروفسور ایزوتو، علاقه ایشان به تاریخ به معنای عام
و به تاریخ طب اسلامی به معنای خاص.
حداد
عادل ادامه داد: دکتر محقق، در تأسیس مؤسسات و نهادهای علمی فعال بوده است؛ از جمله
تأسیس انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و مؤسسه مطالعات اسلامی مک‌گیل که باب مفاهمه
را بین شرق و غرب باز کرد و نیز تأسیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
همچنین
خصوصیت مهم ایشان تشویق جوانان است و برای هر کسی که شوق علم دردلش باشد، آغوش باز
دارد و جامعه علمی نیز در احترام به ایشان دو جلد «محقق‌نامه» تألیف کرده که معتقدم
میان این همه ارج‌نامه که برای استادان تألیف شده‌اند، کمتر ارج‌نامه‌ای به انداره
«محقق‌نامه» سودمند است.
رئیس
فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد: دکتر محقق از این بخت برخوردار بوده که همسری
ارجمند و خردمند داشته و بخش مهمی از توفیقات ایشان مرهون زحمات خانم دکتر انصاری است.
***
در
ادامه دکتر محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران اظهار کرد: هر زمان ما در دانشگاه
تهران درباره مفاخر دانشگاه صحبت کردیم، اسم دکتر محقق در صدر لیست بود و همه از خدمات
ایشان به جامعه علمی ایران یاد می‌کردند.
وی
افزود: در این دوران سخت کرونا، صرف تکیه بر تکنولوژی، مشکلات را حل نمی‌کند بلکه فرهنگ
و دانش عمومی است که یک ملت را می‌سازد و به ما می‌گوید که چرا برخی تمدن‌ها باقی ماندند
و بسیاری از بین رفتند. در این راستا ما کشوری هستیم که به یک تاریخ طولانی مفتخریم
وآنچه ما را به‌عنوان یک ملت حفظ کرده، نقش دانشمندان و فرهنگ‌دانان ما بوده است. آنان
مفاهیمی برای ما می‌سازند تا بتوانیم باهم تعامل کنیم و به آنها افتخار کنیم. این مفاهیم
مایه ماندگاری تمدن ما شده‌اند. لذا هر چه به این مفاخر بیشتر بها دهیم و صحبت‌ها و
یافته‌های آنها را به عمل برسانیم، می‌توانیم به خوشبخت بودن بیشتر اطمینان داشته باشیم.
امروز در هر کشوری که موفق بوده و توانسته رضایت مردم را حفظ کند، نقش علم پررنگ‌تر
است. بنابراین در این روزگار بیش از هر زمان دیگری به اهمیت علم و آنچه عالم‌ساز است،
آگاهیم.
نیلی
ادامه داد: نگرانی ما آن است که توجه ما به علوم انسانی کم شده است. اگر همه نخبه‌های
ما به سمت رشته‌هایی بروند که آینده شغلی بهتری دارند، در حوزه‌هایی که تمدن و آینده
ما به آنها وابسته است، آسیب می‌بینیم و لازم است برای توسعه علمی کشور به راهکارهایی
بیندیشیم. امیدوارم امروز به بهانه بزرگداشت استاد محقق، یک بار دیگر به این موضوع
فکر کنیم.
***
دکتر
علی‌اکبر صالحی، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی نیز در این مراسم گفت: آنچه
درباره شخصیت و روش و منش استاد محقق برای بنده جلب توجه می‌کند، آشنایی عمیق ایشان
با قرآن کریم و میراث حکمای اسلامی است. استاد محقق، به کاوش در ابعاد و زوایای گوناگون
فرهنگ و تمدن مغرب زمین نیز پرداخته است و گستره دانش ایشان مرزهای ایران را در نوردیده
است. همچنین نمی‌توان از ذکر این نکته غافل شد که دکتر محقق یکی از احیاگران خرد اسلامی
است و آشنایی با فیلسوف ری، حکیم رازی و آشنایی با ناصرخسرو را مدیون تلاش‌های علمی
ایشان هستیم.
***
سپس
دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اظهار کرد: یکی از کارهای مهم استاد
در انجمن آثار و مفاخر، مسأله نکوداشت مفاخر ایران بوده است و در هر مجلسی، کتاب متناسب
با آن شخصیت منتشر شده و در تمامی مراسم‌ها حضور داشته است. مایلم به پاس این حرکت
بلند استاد در انجمن، اشاره کنم به حدیث پیامبر (ص) که «هر که عالمی را تکریم کند،
من محمد (ص) را تکریم کرده و هر که مرا تکریم کند خدای را گرامی داشته و هر که خدا
را گرامی دارد، مصیر او به سوی جنت است (یعنی صیرورت و شدن او به سمت جنت است(.
***
دکتر
سیدعلی‌اصغر میرباقری، رئیس انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی هم در ادامه گفت: می‌توان
از منش استاد به عنوان الگویی در بازسازی نظام آموزشی استفاده کرد. باید تحلیل کنیم
شیوه تربیت و پرورش این عزیزان چگونه بوده که دستاوردهای آن اینگونه در جامعه می‌درخشد.
وی
افزود: برخی استادان توانستند بین دو نظام آموزشی پیوند برقرار کنند. ما می‌توانیم
اهل علم (کسانی که در یک حوزه تخصصی توانسته‌اند به مبنای علمی اشراف پیدا کنند) را
دو گروه بدانیم: یکی کسانی که می‌توانند در قالب پژوهش‌های فردی خود، بنیادهای علمی
را ارتقا بخشند. دسته دوم کسانی که علاوه بر ارتقاء علمی، می‌کوشند در دایره تخصص خود،
ساختاری منسجم پدید آورند که افراد مستعد در آن وارد شده و تربیت شوند.وی تصریح کرد:
دکتر محقق، توانایی گروه اول را به کمال، احراز کرده و بر حوزه‌های مختلف فلسفه، تاریخ
علم، کلام، علوم قرآنی، حدیث، ادبیات فارسی و عرب و ... احاطه دارد و کوشیده است ساختارهایی
پدید آورد که در آنها برنامه حاکم باشد و کار گروهی انجام شود و بروندادهای پژوهشی
از آنها منتج شده و در جامعه باقی بماند؛ از جمله تشکیل انجمن ترویج زبان و ادبیات
فارسی که همچنان فعال است و امروز به درخت تناوری تبدیل شده که ده‌ها شعبه در داخل
و خارج کشور دارد.
***
در
ادامه نوش‌آفرین انصاری، همسر دکتر محقق بیان کرد: می‌خواهم به زیستن در منزل در کنار
استاد و در این دوران کرونا اشاره کنم. در سال ۴۷ وقتی از کانادا برگشتیم، استاد مؤسسه
مطالعات اسلامی را تأسیس کرد که وابسته به دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل است و هنوز
پابرجاست. در این مؤسسه نظر استاد بیشتر بر انتشار آثار در مجموعه‌های مختلف بود. در
یکی از مجموعه‌ها که تاریخ پزشکی است، قصه‌ای داشتیم به نام «کامل‌الصناعة» علی بن‌عباس
اهوازی که سه جلد آن منتشر شده بود. در روزگار ماندن در منزل، استاد مرتب شکایت می‌کرد
که جلد چهارم آن آیا چاپ خواهد شد؟ آیا پایانش را خواهم دید؟ این کتاب مهم است چون
قبل از قانون ابن‌سینا نوشته شده است. ناگهان اتفاق خوبی افتاد و آقای محمد ترکمان
اعلام کرد که کتاب چاپ می‌‌شود. دو هفته پیش جلد چهارم کامل‌الصناعة چاپ شد و بهترین
هدیه برای استاد بود.
وی
افزود: وقتی استاد کتاب را در دستش گرفت، من را یاد کلام زکریای رازی انداخت که گفت
من با دستان دیگران می‌نویسم و با چشمان دیگران می‌بینم.
انصاری
ادامه داد: نکته دوم درباره استاد، طلب علم است. ایشان شیفته استادانش است. یکی از
این استادان مهدی در مشهد، ادیب ثانی بود. چند روز پیش مهدی به من گفت روزانه ۶ ساعت
نزد این استاد بودم، چند ساعت صبح و چند ساعت عصر. در فاصله بین صبح و عصر، ادیب در
یک صراحی روبروی مدرسه روی یک کرسی می‌نشستند و منتظر می‌ماندند تا وقت بازگشت به مدرسه
برسد. من تمامی این ۲ ساعت کنار ایشان می‌ایستادم و فکر می‌کردم شاید او چیزی بگوید
و من چیزی بیاموزم.
***
در
پایان دکتر مهدی محقق به ایراد سخن پرداخت و گفت: من از دو شخصیت بزرگ عالم تشیع نام
می‌برم. سید رضی و سید مرتضی. سید رضی از آن جهت اهمیت دارد که سخنان حضرت علی(ع) را
گردآوری کرد و ما نهج‌البلاغه را مدیون او هستیم. برادرش، سید مرتضی، کتابی به نام
«الشافی فی الامامه» نوشت که به مسأله امامت، چاشنی عقلی و فلسفی زد. این دو سید، مجلس
فاتحه‌ای در بغداد برای پدر برگزار کردند. ابوالعلاء معری، شاعر نابینای عرب، به فاتحه‌خوانی
پدر آنها آمد. او به خاطر نابینا بودن، همان دم در نشست. سیدرضی و سید مرتضی که او
را قبلا هرگز ندیده بودند متوجه شدند نابینایی دم در نشسته و فکر کردند او یک فرد عادی
نیست. سراغ او رفتند و گفتند شاید تو ابوالعلاء معری باشی و او را به بالای مجلس بردند.
این نشان می‌دهد در فرهنگ اسلامی، علم و دانش اهمیت داشته و تکریم علما، از ویژگی‌های
مملکت ما است.
وی
افزود: در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، بیش از ۹۰ بزرگداشت برگزار و برای هر دانشمندی یک کتاب بزرگداشت‌نامه
منتشر کردیم.
دکتر
محقق در پایان از دست‌اندرکاران برگزاری این مراسم تشکر کرد.
در
این بزرگداشت، نشان «تماشای خورشید» به پاس تکریم علم و آموزش و فرهنگ به استاد دکتر
مهدی محقق اهدا و از تمبر یادبود استاد رونمایی شد.