داوری اردکانی: فارابی مؤسس فلسفه اسلامی است

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل بنیاد بوعلی سینا به نقل از روابط‌عمومی کمیسیون ملی یونسکو- ایران، در بخش افتتاحیه این وبینار دکتر منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، با بیان اینکه شخصیت و آثار فارابی مصداق عینی نزدیکی فرهنگ‌هاست، با قرائت متنی به سخنرانی پرداخت که در بخش‌هایی از آن آمده است:‌

«پیوندهای فرهنگی در زمره ماندگارترین و پایدارترین پیوندها میان ملت‌ها هستند؛ چراکه ره‌آورد مشترک قرن‌ها زندگی و زیست بالنده و شکوفا میان فرهنگ‌ها بوده‌اند. از این‌رو هرچه دایره مناسبات فرهنگی گسترده‌تر باشد، عمق دوستی‌ها و همدلی‌ها میان ملت‌ها افزون‌تر می‌شود.‌

مشاهیر و شخصیت‌های جهانی هر ملتی به‌مثابه ریسمان‌های فرهنگی- هویتی هستند که ملت‌ها را در طول ادوار مختلف به یکدیگر متصل می‌کنند.‌‌در این میان یکی از شاخص‌ترین و تأثیرگذارترین چهره‌های ممتاز جهانی، نام پرآوازه ابونصر محمد فارابی است که‌ در اوج قرون وسطی که دوران سیاهی و ظلمت و پریشانی بود؛ مرکز ثقل علم‌گستری، خردورزی و مهرورزی میان ملت‌های آن دوران شد.‌

اقدام سازمان جهانی یونسکو در گرامیداشت مشاهیر و رویدادهای فرهنگی، کاری بسیار ارجمند و درخور تحسین است، چرا که مهم‌ترین ابزار در نزدیکی و تقارب فرهنگ‌ها بهره‌گیری از ظرفیت عظیم مشاهیر جهانی است.‌

درج نام ابونصر محمد فارابی در فهرست گرامیداشت‌های‌جهانی؛ آن هم در سال‌های پایانی دهه تقارب فرهنگ‌ها (2013-2022) از آن‌رو بسیار حائز اهمیت است که اساساً شخصیت و آثار فارابی مصداق عینی تقارب فرهنگ‌هاست.‌

جایگاه فارابی به قدری در جهان برجسته است که او را معلم ثانی نام نهاده‌اند و تنها کسی است که توانست بهترین شرح‌ها را بر منطق ارسطویی بنگارد تا جایی ‌که ابوعلی سینا، دانشمند بزرگ ایرانی در منزلت مقام علمی او گفت: کتاب ما‌بعدالطبیعه ارسطو را مطالعه کردم و بعد از چهل مرتبه پی به رمز و راز آن نیافتم تا اینکه در بازار شرحی بر این کتاب از فارابی یافتم که پس از مطالعه، تمامی قفل‌های آن بر من گشوده شد.‌

باری اکنون پس از 1150 سال، سازمان جهانی یونسکو با بیش از 195 کشور عضو، یادواره آن دانشمند خردمند را به جشن نشسته‌اند.‌

این اقدام ارزشمند به ما یادآوری می‌کند که جهان امروز به‌رغم پیشرفت‌های عمیق تکنولوژیک و دستاوردهای خیره‌کننده در حوزه علم، شوربختانه از نظرگاه اخلاق و ترویج صلح و مدارا با نقصان و کاستی‌های جدی روبه‌رو است؛ همچنان در جای‌جای جهان صدای سفیر گلوله و بوی آزار‌دهنده باروت که از لوله‌های تفنگ به مشام می‌رسد، محصول افراطی‌گری، تک‌سونگری و انحصارطلبی است.‌

همچنین کریم بک کوشربایف دبیر امور خارجه جمهوری قزاقستان، ولکان بزکر رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد (سازمان ملل) در هفتاد و پنجمین نشست (tbc)، سلیم المالک مدیرکل ICESCO، محمد اقبال چوداری هماهنگ‌کننده عمومی کمیته همکاری‌های علمی و فناوری سازمان همکاری‌های اسلامی(COMSTECH)  و یالچین توپکو مشاور ارشد رئیس جمهوری ترکیه نیز در این بخش سخنانی ایراد کردند.‌

در ادامه و در بخش اول این وبینار با عنوان «تمدن‌ها در جاده‌ ابریشم»، حجت‌الله ایوبی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران گفت: برگزاری این برنامه‌ها و بازخوانی اندیشه شخصیت‌های فلسفی و فرهنگی بزرگانی چون ابونصر فارابی در این روزگار نه تنها موجب آشنایی با اندیشه بزرگان گذشته شده است، بلکه دارویی است برای درمان جان و روح بشر. اندیشمندان و اولیای الهی طبیبان روح ما هستند: فارابی طبیب جان است و فکر.‌

وی افزود: فارابی، به‌ دلیل ابتکار در طرح مسائل جدید در فلسفه، برای تاریخ اندیشه مهم است. او نخستین کسی است که تفکیک میان ذات و وجود را در فلسفه اساس می‌نهد. افزون بر این فارابی می‌کوشد میان تفکر یونانی و تفکر اسلامی ارتباط برقرار کند و این دو جهان معرفتی را به هم نزدیک کند. او در فلسفه خویش سیاست و تدبیر مدن را از یاد نمی‌برد و فلسفه را صرفا به‌گونه‌ای دلمشغولی ذهنی و شخصی فرو نمی‌کاهد، بلکه می‌کوشد تا فلسفه را در بستر اجتماعی و سیاسی دنبال کند تا سعادتمندی آدمیان را در پی داشته باشد.‌

ایوبی تصریح کرد: فارابی در حوزه فلسفه و حکمت اسلامی حکیم اول است. او در فلسفه خویش، دلیل و برهان عقلی را همواره بر تعصب و افراطی‌گری کورکورانه در ساحت علم و فلسفه ارجح می‌داند اما نکته‌ای که من در این فرصت کوتاه، طرح خواهم کرد توجه به اندیشه مدرن و توجه ویژه فارابی بیش از هزار سال پیش، به ویژگی‌های جامعه مدنی است. از دیدگاه فارابی، شرط تحقق مدینه فاضله رشد و کمال انسان‌هاست تا با قوه عقل خویش سعادت را درک کنند و خواهان و خواستار خوبی‌ها باشند. از دیدگاه فارابی «امرمحبوب» هرجامعه، نشان‌دهنده ویژگی فضلیت یا رذیلت آن جامعه است. مردمانی که سعادت، درستی و عدالت را دوست دارند، مردمان یک مدینه فاضله‌اند، نه جامعه‌ای که مردمانش در پی شقاوت و بدی هستند. نکته زیباتر اینکه نشانه سعادت مردمان این است که علاوه بر دوست داشتن خوبی‌ها، یکدیگر را نیز دوست داشته باشند. نوعدوستی و عشق به ‌همنوع، لازمه فضیلت یک جامعه یا مدینه است.

در ادامه این بخش رضا داوری اردکانی، استاد فلسفه و رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی اظهار کرد:‌

از زندگی فارابی اطلاع دقیق نداریم اما خوشبختانه اغلب آثار او برای ما مانده است. بر اساس مطالب همین آثار است که می‌توانیم او را مؤسس فلسفه دوره اسلامی بدانیم. بیشتر آثار فارابی موجزند اما شامل همه شعب منطق و فلسفه می‌شوند. یکی از این آثار کتاب مهمی در موسیقی است. به بیان دیگر از امتیازهای فلسفه فارابی، جامعیت آن است.‌

وی افزود: او فلسفه را از سیاست و زندگی مدنی و گفتار و رفتار مردم جدا نمی‌دانسته، البته سیاستی که وضع کرده به آسانی قابل تحقق نبوده و شاید به همین دلیل اخلافش آن را بسط نداده‌اند ولی همین که دنباله سعی افلاطون و ارسطو را در عالم غیر یونانی (اسلامی) گرفته و نظر استادان یونانی را بر اساس اصول و درک تازه‌ای قرار داده و تفسیر کرده، اهمیت دارد. تصرفی که فیلسوفان جهان اسلام و درصدر آن فارابی در فلسفه یونانی کردند، برخلاف آنچه در ظاهر فهمیده می‌شود این نبود که به حکم اعتقاد و بنا بر پیروی از اعتقادات مسلمانی، خدای ارسطو را که صرفاً علت غایی بود به صورت خدای قادر مرید و علت فاعلی موجودات تصویر کنند.‌