مرکز فرهنگی شهر کتاب به مناسبت بزرگداشت ابوریحان بیرونی، دانشمند و فیلسوف برجسته ایرانی، همایش مجازی دو روزه «میراث علمی و فکری ابوریحان بیرونی» را برگزار کرد.
به
گزارش روابط عمومی و امور بین الملل بنیاد بوعلی سینا به نقل از روابط عمومی مرکز
فرهنگی شهر کتاب، علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب، در آغاز این همایش
اظهار کرد: ابوریحان بیرونی از اندیشمندان تراز اول جهان اسلام و جهان است. عصر او
و ابن‌سینا زمانه قدرت‌نمایی علم و اندیشه است. در 1352ش. هزاره ابوریحان بیرونی
با حضور دانشمندانی از ایران و چند کشور و دبیری ذبیح‌اله صفا برگزار شد که مجموعه
سخنرانی‌های آن در «یادنامه بیرونی» چاپ شد. در این چهل سال، حدود شصت عنوان کتاب
از بیرونی و درباره او منتشر شده است که نیمی از آنها شرح حال زندگی بیرونی به
قلم افراد ناشناس یا غیرمتخصص برای کودک و نوجوان یا بسیار کم‌حجم است. به جز این،
از کتاب‌های خود بیرونی در این دوره، «الصیدنه فی‌الطب» یک‌بار با ترجمه ابوبکربن‌علی‌بن‌عثمان
کاشانی و تصحیح منوچهر ستوده و ایرج افشار و بار دیگر، با تصحیح و مقدمه عباس زریاب‌خویی
منتشر شده و فرهنگستان نیز آن را با ترجمه باقر مظفرزاده منتشر کرده است. همچنین،
«التفهیم» با تصحیح جلال‌الدین همایی، «الجماهر فی الجواهر» با تصحیح یوسف هادی و
به‌تازگی، «تحقیق ماللهند» با ترجمه منوچهر صدوقی سها و «آثار الباقیه» با ترجمه
و تعلیق پرویز اذکایی منتشر شده است. پیش‌ازاین، نیز اذکایی تلخیص و ترجمه‌ای از
«آثار الباقیه» منتشر کرده بود.
همچنین در این همایش، حسین معصومی همدانی، عضور پیوسته
فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: ابوریحان بیرونی در حوزه‌های بسیار متنوع نوشته
دارد و یکی از علل آنکه نمی‌توان چندان درباره او صحبت کرد، این است که عمده
آثارش ریاضیاتی است. راجع به ریاضیات هم خیلی نمی‌توان حرف زد، چراکه تا اصطلاحی ناآشنا
به‌کار ببرید، مخاطب چشم و گوش می‌بندد و به خواب می‌رود. موضوع صحبت من هم بیرونی
در مقام مورخ علم است که تا حدودی به ریاضیات مربوط است.
او درباره رساله «مقالید علم الهیئه» یا «کلیدهای دانش
نجوم» گفت: این کتاب راجع به ماجرایی است که در تاریخ علم به آن کشف همزمان می‌گویند
و به این اشاره دارد که یک قضیه یا مسأله یا نظریه را دو سه نفر در فاصله زمانی کوتاهی
کشف کنند. از قدیم، کشف همزمان بیشتر اوقات منجر به دعوا شده است.
معصومی‌همدانی بیان کرد: «کلیدهای علم نجوم» بیرونی درباره
کشف همزمان یکی‌دو قضیه ریاضی است. در علم نجوم قدیم و در نجوم کروی امروزی باور
بر این است که همه ستاره بر روی یک کره آسمانی قرار دارند. بنابراین، فاصله هر دو
ستاره یا هر دو نقطه قوسی از یک دایره است و آنچه ما می‌بینیم یک زاویه است که ما‌به‌ازای
آن یک کمان روی آسمان است. برای حل یک مساله نجومی باید شکلی در آسمان پیدا کنیم
که معلوماتی از آن داشته باشیم تا از روی آن بتوانیم مجهولاتی را به‌دست بیاوریم.
کلید اصلی این قضیه یک قضیه ریاضی به نام منلائوس بوده که رابطه‌ای بین شش کمیت
است و برای به دست آوردن هر کمیت مجهول در آن باید پنج کمیت را دانست. در قرن
چهارم و پنجم هجری، دو قضیه ریاضی به نام‌های قضیه سینوس‌ها در مثلثات کروی و قضیه
تانژانت‌ها در مثلثات کروی کشف می‌شود که جای قضیه منلائوس را می‌گیرد و چند نفر
تصریحاً و تلویحاً مدعی کشف آنها می‌شوند. این کتاب ابوریحان هم برای داوری در این
ادعاها است که در نوع خودش کاری بی‌نظیر است.
او در پایان گفت: بیرونی پس از آنکه گزارشی را از معاصرانش
در استفاده از شکل مغنی می‌آورد، به روشن کردن سهم ابونصرعراقی، بوزجانی، خجندی و
کوشیار، در ابداع و معرفی قضیه‌های جدید می‌پردازد و میان آنها داوری می‌کند و در داوری
نهایی، حق را به جانب ابونصر عراقی می‌دهد.