انجمن
آثار و مفاخر فرهنگی، از پرکارترین نهادهای فرهنگی ایران است و با برگزاری جلسات و
همایش‌ها، هم از بزرگان فرهنگ و ادب و علم و تاریخ میهن تجلیل می‌کند و هم درباره موضوعات
و کتاب‌ها و رویدادهای بزرگ، دروازه پژوهش و تحلیل و گفتگو را می‌گشاید.
در این عرصه، بخش قابل توجهی از فعالیت‌های انجمن، تولید
کتاب و مقاله و انتشار نشریاتی است که سلسله‌ای از مطالب ارزشمند را در اختیار
علاقمندان به فرهنگ، دانشجویان، طلاب و دیگر علاقهمندان عرصه‌های اندیشه و علوم
قرار می‌دهند.
حکمت‌نامه
یکی از این نشریات، فصلنامه تخصصی «حکمت‌نامه
مفاخر» است که شماره‌های سوم و چهارم از چهارمین سال انتشار آن در اختیار ماست و
شامل ده‌ها مقاله علمی و تحقیقی است. جالب آنکه حوزه وسیع فعالیت انجمن آثار و مفاخر
فرهنگی، فقط ایران را در بر نمی‌گیرد، بلکه با توجه به گستره وسیع و تاریخی «ایران
فرهنگی» از شبه قاره تا آسیای میانه، افغانستان و دیگر مناطق مرتبط با فرهنگ ما و
زبان پارسی و ادبیات غنی و بی‌مانند ایران را مورد توجه قرار داده است.
شیوه جالب و مفید در انتشار «حکمت‌نامه مفاخر»، موضوعی‌بودن
هر شماره است. دو شماره هفتم و هشتم از سال چهارم به ترتیب ویژه نور و ویژه داستان‌پردازی
در ادبیات است و البته منظور از موضوع اخیر، داستان‌واره‌های رمزی و حکایی، روایی
در ادبیات کلاسیک ماست؛ امری که از قصه‌گویی حکمی و عرفانی و رمزگونگی شگفت‌انگیز
آنها تا افسانه مَتَل و مَثَل و اندرزهای شیرین مندرج در آنها را در بر می‌گیرد. در
شماره 8، مقالات زیر را می‌توان خواند:
ـ آفرین لاهوری و منظومه «هیر و رانج‌ها» ـ بررسی یک تکنیک
ادبی در منظومه مهر و مشتری عصار تبریزی ـ بررسی عناصر مشترک روایی در قصه‌های
عامیانه و رمانس‌ها با منظومه‌های عاشقانه «همای و همایون» خواجوی‌کرمانی و «جمشید
و خورشید» سلمان ساوجی ـ حکایت در مدخل‌های فرهنگ آصفیه (فرهنگ اردو به اردو) ـ تحلیل عرفانی و موضوعی از داستان «پیل
اندر خانه تاریک بود» ـ بررسی داستان «دقوقی» از منظر روش ترکیبی هانری کربن ـ تحلیل
روایی حکایت «پادشاه و کنیزک» بر اساس نظریه مدرن ـ مطالعه تطبیقی داستان سیاوش با
روایت قصه دینی ابراهیم (ع) و یوسف (ع)...؛ علاوه بر اینها، خلاصه‌ای به زبان
انگلیسی در پایان حکمت‌نامه مفاخر برای بهره‌گیری بین‌المللی به چاپ رسیده است.
در شماره هفتم، ویژه نور یا نورشناسی که اهمیت نمادین و
حکمی و عرفانی آن، علاوه بر دیدگاه‌های علمی و اپتیک و فیزیکی، بسیار گسترده است،
هفت مقاله جالب و بسیار خواندنی درج شده، که عناوین آنها چنین است: تأملی در
نورشناسی با تأکید بر «المناظر» شاهکار ابن هیثم ـ حدیث نور ـ نورشناسی زین‌الدین
کشی ـ نور از نظر امام محمد غزالی ـ نور و نار در عرفان و اشراق ـ معناشناسی نور
در تفسیر المیزان و نماد‌شناسی عرفانی نور در انجیل یوحنا.
مفاخر ماندگار
نشریه دیگر که در تکریم اهل علم و بزرگان فرهنگ ایران به
واسطه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر می‌شود، «مفاخر ماندگار» است. این دو ماه
نامه فرهنگی در هر شماره یکی از بزرگان هنر و علم و ادب و فرهنگ را معرفی کرده و
آثار و ارزش‌های آنان را معرفی می‌‌نماید و در کنار آن، مطالب متنوعی درباره دیگر
مفاخر و اکابر فرهنگی به‌چاپ می‌رساند. نشریه‌ای کم‌حجم که هر دو ماه یک بار به
چاپ می‌رسد، اما پربار است و به قلم و همت بسیاری از نام‌های آشنا و برجستگان
فرهنگ ایران، مطالب مفیدی را عرضه می‌کند.
برای معرفی بزرگانی چون استاد احمد مهدوی دامغانی، استان
غلامحسین امیرخانی و استاد دکتر ژاله آموزگار و دیگر چهره‌های ارزشمند دانش و
پژوهش، گفتگوهایی با آنان صورت گرفته و از زبان ایشان، مهم‌ترین موضوعات تخصصی و
تولیدات فرهنگی ایشان عرضه می‌شود. در شماره 8، آبان و آذر 1398 مفاخر ماندگار،
گفتگوی خانم دکتر آموزگار با عنوان «زبان‌های کهن پدر و مادر زبان‌های امروز ما
هستند» به اهمیت زبان‌های باستانی در مطالعه و شناخت زبان معاصر و ادبیات فارسی
امروزین پرداخته و ایشان به شایستگی و شیوایی، مطالب ارزشمندی را به خوانندگان می‌آموزند.
مقاله استاد بزرگ ادب و شعر پارسی، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی درباره شعر بیدل هم
خواندنی و پرنکته است، عنوان این مقاله، گویای شیوه نقد فرمالیستی و استادانه دکتر
شفیعی کدکنی است: «مصراع»، دریچه آشنایی با «بیدل».
بیوگرافی‌ها و بزرگداشت‌ها
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در طول سال‌ها و دهه‌های متوالی،
به‌ویژه دو دوره اخیر که دکتر مهدی محقق و سپس دکتر حسن بلخاری، ریاست آن را بر
عهده داشته‌اند، به شکل خستگی‌ناپذیری در معرفی و تکریم بزرگان وطن، از ادبا و
شعرا، بزرگان تاریخ، مفاخر علمی، هنرمندان، نویسندگان و دیگر کوشندگان و باشندگان
این عرصه‌ها، فعالیت داشته است. گزارش کوتاهی از این فعالیت‌ها در دو ماه‌نامه
«مفاخر ماندگار» و سایت خبری انجمن در دسترس علاقهمندان و اطلاع عموم قرار می‌گیرد.
اما افزون بر آن، کتبی موسع و مفصل، شامل مجموعه مقالات و
اطلاعات درباره برخی بزرگان دانشور حاضر یا قدیم ایران تهیه و منتشر می‌شود که از
حیث آشنایی با این چهره‌ها و اهمیت آن، منابعی منحصر به فرد و درجه اول محسوب می‌شود.
افرادی همچون استاد فروزانفر، بهمنیار، باستانی پاریزی، ایرج افشار، منوچهر ستوده،
دکتر یحیی مهدوی، سیمین دانشور، ژاله آموزگار، دره میرحیدر، سید‌جلال‌الدین آشتیانی،
سید‌کاظم عصار، حسینعلی راشد و فهرستی طولانی از بزرگان ایران، که همه با عنوان
«مشترک» زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی به قلم پژوهشگران و استادان نامدار
معاصر یا از زبان خود آنها معرفی شده‌اند.
این کتاب‌ها که تعداد آنها صد‌ها عنوان است، خوشبختانه
علاوه بر ویژگی دانشنامه‌ای، یعنی مواد و مصالح آشنایی با بیوگرافی و افکار و
آثار افراد، فراتر رفته و ضمن گفتگوها، اسناد و مطالب مرتبط با هر چهره برجسته
فرهنگی، اطلاعات بیشتر و منابع متفاوت و مفیدی در اختیار پژوهشگران، مطبوعات و
فعالان فرهنگی قرار می‌دهد. برای نمونه در زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی خانم
دکتر دره میرحیدر، گفتگویی توسط دکتر نادره جلالی «با‌عنوان» دانشی
برای توسعه و امنیت پایدار به چاپ رسیده و علاوه بر آن، هفت مقاله دیگر از رئیس
انجمن مفاخر، همکاران و شاگردان خانم دکتر میرحیدر منتشر شده است.
مانند دیگر کتاب‌های این مجموعه، پایان بخش آن، سال شماره
زندگی، فهرست آثار و در پایان تصاویر یا آلبوم عکس‌های ایشان است.
نامه انجمن
فصلنامه «نامه انجمن مفاخر» معروف‌ترین و قدیمی‌ترین نشریه
انجمن است که تاکنون نزدیک به پنجاه شماره از آن به چاپ رسیده است. خوشبختانه
مقالات این فصلنامه نیز سنجیدار موضوعی دارد و موضوعات نیز توسط هیئت تحریریه
انجمن که دانشمندان دیرینه و شناخته شده فرهنگ ایران هستند، ابلاغ و مقالات نیز با
استاندارد علمی شایسته‌ای برای چاپ برگزیده و ویرایش شده‌اند. در شماره 47 نامه انجمن، موضوع سفرنامه‌های مرتبط با ایران در هند و پاکستان در نظر
گرفته شده که بسیار جذاب و جالب است.
سفرنامه‌های چاپ شده درباره ایران به زبان اردو از سال
1886 تا 1925 میلادی، اولین مقاله «نامه انجمن مفاخر» است که یک فهرست مفید و جامع
درباره مسافران صاحب فضل از شرق به ایران را در بر می‌گیرد.
دیگر مقالات عبارتند از: معرفی نسخه خطی فارسی سیرالبلاد
خادم ـ فهرستی از 50 سفر نامه چاپ شده در پاکستان درباره ایران سال‌های 1922 تا 2000 میلادی
ـ خاطرات سید علی ظهیر، شاعر هندوستانی از ایران ـ معرفی و تحلیل محتوای نسخه خطی
تاریخ جدید، سفرنامه منشی اسماعیل از بنگال به انگلستان (1185 ق/1771 م) خنک شهر ایران
ـ ترجمه‌های حاجی‌بابا اصفهانی به فارسی و اردو در هندوستان و سفر تراب علی نامی
به ایران در 1226 ق.
شماره قبل از آن، موضوع زن در شعر فارسی و کتب داستانی
شاعرانه ـ منظومه‌های غنایی یا حماسی و ... به عنوان اساس مقالات برگزیده بود: دو
بانوی شاعر، پروین و مستوره زن در آینه تاریخ و ادبیات ـ نقش زنان در مرزبان‌نامه
بر اساس الگو روان‌شناسی گریماس ـ تحلیل نقش و شخصیت زن در سندباد نامه ظهیری
سمرقندی ـ بررسی ویژگی‌های نقش زنان در ادب غنایی ایران و جهان با تأکید بر منظومه‌های
عاشقانه (خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، ویس و رامین، رومئو و ژولیت، تریستان و ایزوت،
ونوس و آدونیس) ـ بسامد انتخاب شعرهای فروغ فرخزاد در گلچین‌های شعری طی 8 دهه از
1303 تا پایان 1383 ـ توصیف اشعاری زنان در شاهنامه ـ بررسی سه بن مایه اسطوره‌ای
زن محور بیگانه همسری، ربوده شدن دختر توسط دیو و پری و پیکرگردانی در فرامرزنامه
بزرگ.
باری، فهرست مقالات دو شماره را عیناً ذکر کردیم تا غنا و
ارزش فصلنامه و مطالب آن به نظر گرامی خوانندگان برسد.
انتشارات انجمن
بخش انتشار کتاب‌های انجمن نیز بسیار فعال و پرمایه است. در
اینجا سه رساله مهم از حکمت و هنر و فرهنگ قدیم ایران را که در سال‌های اخیر توسط
انجمن مفاخر ایران به چاپ رسیده است اجمالاً معرفی می‌کنیم:
1ـ روضه
سوم از خلدبرین ـ در تاریخ بنی‌امیه و بنی‌عباس، تألیف محمد یوسف واله قزوینی
اصفهانی (به سال 1078 هجری قمری) باتصحیح میرهاشم محدث خلدبرین، تاریخ مفصلی از
اوایل عصر صفوی، و از مهم‌ترین کتب تاریخ آن روزگار است. تاریخ عمومی بزرگی در هشت
«روضه» و یک «خاتمه» در تاریخ پیامبران و پادشاهان پیش از اسلام، تاریخ پیامبر
اسلام (ص) و امامان شیعه، در تاریخ خاندان اموی و عباسی، در تاریخ دودمان‌های
معاصر خلفای عباسی، در تاریخ چنگیزخان مغول و خاندان او، در تاریخ تیمور و جانشینان
وی، در تاریخ سلسله‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو و دیگر بازماندگان تیمور، و
بالاخره روضه هشتم که بسیار مفصل و دقیق است در تاریخ پادشاهی صفویان در هفت فصل یا
حدیقه...
خلد برین نثر معالی دارد و پخته و منشیانه نوشته شده است. ابتدا
تألیف آن را اشتباهاً به محمدطاهر وحید قزوینی نسبت دادند اما بعد دانسته شد که میرزا
محمد یوسف واله اصفهانی قزوینی برادر وی که محرر ارقام یا مجلس‌نویس اواخر دوره
شاه‌عباس ثانی و دوران شاه سلیمان بود، این کتاب ارزشمند را نوشته است. استاد یگانه
تاریخ ادبیات‌نگاری در ایران، زنده‌یاد دکتر ذبیح‌الله صفابه به تفصیل در تفسیر و
معرفی این کتاب و نویسنده‌اش که شاعری متوسط الاحوال هم بوده، در جلد پنجم تاریخ
ادبیات ایران مطالب مفید و عالی نوشته است.
خوانندگان و علاقهمندان را به آن اثر ارجاع می‌دهیم. امیدواریم
این کتاب سترگ و کم‌نظیر که اندکی بعد از تاریخ الفی (در دربار با بریان هند) تألیف
شده، با تصحیح و فهارس پاکیزه به چاپ برسد. این روضه سوم که توسط جناب میرهاشم
محدث آماده‌سازی و تصحیح و شرح و فهرست نگاری شده، صورتی پاکیزه و ارزشمند دارد و
برای محققان تاریخ خلفای پس از راشدین بسیار مغتنم است.
2ـ حکمت
الانوار رضوی ـ بیان هشت مشرق حکمت از عیون اخبار الرضا، اثر دکتر حسن بلخاری قهی.
این کتاب نیز در هشت مشرق و یک مؤخره، از عیون الاخبار جد
و امام بزرگوار حضرت رضا علیه‌السلام برگزیده و از آخرین کتب انتشارات انجمن مفاخر
است.
عیون الاخبار الرضا از جامع‌ترین کتب شیعه در معرفت و حکمت
و شریعت است. درس‌نامه‌ای در مناظرات و گفتگوهای عالمانه، سرشار از ادب و حکمت، که
نشان می‌دهد امام بزرگوار ما، چگونه حرمت دوست و مخالف و منکر را نگاه می‌داشته و
به روایت محدث نامدار، ابن‌بابویه قمی سنت عظیم و ژرف علوم باطنی شیعه را اظهار و
ابراز فرموده است. در زمان خلیفه مأمون، امام رضا (ع) فرصت بیان مطالب و مأثورات،
گفتگو و مناظره با شکاکان و منکران دین و مذهب و سرانجام بیان اندرزهای حکمی و علمی
را مغتنم کرده و میراثی گران‌بها بر جای نهادند. صاحب بن عباد دیلمی، اشعاری در
مدح و ستایش امام رضا (ع) می‌سراید و به ابن بابویه (شیخ صدوق) هدیه می‌دهد. شیخ نیز
کتاب عیون اخبار را تألیف کرده و به وی باز می‌گرداند. از این اثر ترجمه‌های متعدد
به پارسی شده و چاپ اخیر نیز طبعی با سلیقه و گزینه‌ای جالب و خواندنی است.
3ـ سه
رساله موسیقی قدیم ایران
رساله نجم‌الدین کوکبی بخارایی ـ رساله عبدالرحمن بن سیف
غزنوی ـ و رساله مؤلفی گمنام در موسیقی دوازده مقام و منظومه‌ای در موسیقی شش مقام
ماوراء‌النهر.
به کوشش دکتر منصوره ثابت زاده، این کتاب نیز از آخرین کتب
انتشارات انجمن مفاخر فرهنگی است، یکی از زبده‌ترین آثار در تاریخ موسیقی نظر و
نظریات و سبک‌های موسیقی به زبان پارسی و دارای اهمیتی ویژه در تاریخ هنر است. درباره
آن طی یادداشت‌های جداگانه‌ای در شماره‌های آینده، معرفی جامع‌تری به نظر گرامی
خوانندگان ضمیمه فرهنگی خواهد رسید.
بعد‌التحریر: دو کتاب بسیار مهم و ارزشمند که سرفصل تعلیمات
نوین در آموزش و پرورش مشروطیت و پس از آن محسوب می‌شود، اثر میرزاعلی‌اکبر‌خان نفیسی،
معروف به ناظم‌الاطبا، در تعلیمات ابتدایی و زبان‌آموزی (دستور، صرف و نحو پارسی یا
گرامر زبان دری) نیز توسط انجمن چاپ شده که سر سلسله کتب دستور و تعلیمات جدید در
آموزش و سواد‌آموزی محسوب می‌شود. این کتاب‌ها نیز طی یادداشتی جداگانه در شماره‌های
بعد معرفی خواهند شد.