کودکان چگونه فیلسوف می‌شوند؟

فلسفه برای کودکان، موضوعی دشوار و یا حتی گاهی دست نیافتنی است اما برخی استادان فلسفه تلاش کرده اند که به توضیح این دانش استدلالی بپردازند تا جایی که در جهان موسسه ای برای این منظور تاسیس شده است.

موسسه توسعه و پیشبرد فلسفه برای کودکان، در سال ۱۹۷۴ توسط متیو لیپمن، تاسیس شد. لیپمن، در سال ۱۹۲۲ متولد شد و در سال ۲۰۱۰ درگذشت، او دکترای فلسفه خود را در سال ۱۹۵۴ از گروه فلسفه دانشگاه کلمبیا گرفت. هجده سال در این دانشگاه، فلسفه تدریس می‌کرد و پس از آن به دانشگاه دولتی مونتکلیر رفت و در آنجا پژوهشگاه توسعه و پیشبرد فلسفه برای کودکان را تأسیس کرد. برنامه او یعنی «فلسفه برای کودکان» جایزه سال ۲۰۰۱ انجمن فلسفی آمریکا را به خود اختصاص داد.

با این وجود، نقدهایی هم به عملکرد این نهاد وارد است و برخی دانشگاه‌ها این روش تدریس را نپذیرفته‌اند و تدریس قلسفه به کودکان را درست نمی‌دانند.

این نهاد بین المللی در ایران، به نام فبک به عنوان سرواژه فلسفه برای کودکان، شناخته می شود که برخی عنوان دقیق‌تر آن را فکر پروری برای کودکان می‌دانند.

گروه فلسفه برای کودکان، به صورت رسمی در سال ۱۳۸۶ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تاسیس شد و در سال ۸۷ مجوز قطعی را از وزارت علوم تحقیقات و فناوری دریافت کرده است.

اهداف فبک در ایران، شامل ارائه راه حلی مبنایی برای متحول ساختن نظام آموزشی کشور از حافظه مداری به تأمل مداری و بالا بردن قدرت داوری، انتخاب و تصمیم‌گیری درست، ارائه برنامه‌ای برای آموزش تفکر و تعلیم مهارت‌های عمومی تحقیق در نظام‌ آموزشی کشور، تدوین و ارائه الگویی قابل اجرا از برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان در مدارس کشور، پیشبرد جامعه به سمت اخلاق مداری و تربیت شهروندانی فردگرا از طریق تحول در سیستم آموزشی کشور عنوان شده است.

گروه علمی فلسفه برای کودکان، شامل بخش هایی چون، تفکر انتقادی، داستان و ادبیات، ترجمه، روابط بین‌الملل، روانشناسی، تعلیم و تربیت و… است.

فبک در سال‌های اخیر، ترجمه و تدوین کتب فلسفه برای کودکان و بومی‌سازی آن‌ها، ارتقای تکنولوژی آموزشی فبک و مطابقت آن با فرهنگ ایرانی، پایه‌ریزی بنیادهای نظری برنامه فبک، ارتقای دانش و تجربه محققان و دانشجویان و علاقه‌مندان در جهت پیشبرد برنامه فبک در ایران، برگزاری کارگاه آشنایی با برنامه فلسفه برای کودکان، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کودکان به صورت حلقه کند و کاو، برگزاری کارگاه‌های تربیت مربی برنامه فبک، برگزاری کارگاه‌های اینترنتی تربیت مربی برنامه فبک و سالن‌های اینترنتی حلقه کندوکاو، برگزاری کارگاه‌های بررسی و بومی‌سازی داستان‌های برنامه فبک، برگزاری کارگاه آشنایی با نحوه داستان‌نویسی برای کودکان نوجوانان، برگزاری کارگاه ترجمه داستان‌های برنامه فبک، برگزاری کارگاه آشنایی با روش‌های آموزشی تفکر انتقادی، برگزاری مناظره‌های علمی، چاپ کتاب و نشریات در زمینه برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان، چاپ مجله تفکر و کودک را در برنامه داشته است.

رئیس پژوهشکده اخلاق و تربیت در پژوهشگاه علوم انسانی مهرنوش هدایتی، استاد روانشناسی و متخصص علوم تربیتی است و مدیر گروه فلسفه برای کودکان، سعید ناجی، استادیار فلسفه علم و فناوری در این پژوهشگا است.

کتاب‌هایی برای فلسفی فکر کردن

از تازه‌ترین آثاری که در مجموعه فلسفه برای کودکان منتشر شده است، مجموعه فلسفه برای نسل نو، نوشته کبی یامادا است که در چارچوب ایده C۴P نوشته شده است. با فکرهای تازه چه می‌کنی؟، با مشکل‌های جدید چه می‌کنی؟ و با فرصت‌های خوب چه می‌کنی؟، نام سه اثری است که با این عنوان منتشر شده‌اند.

کبی یامادا، نویسندگی را با نوشتن بخش نخست این مجموعه به نام با فکرهای تازه چه می کنی؟ آغاز کرده است. یامادا در سال ۲۰۱۴ برای این کتاب، برنده‌ جایزه‌ کتاب‌های تصویری ناشران مستقل، در بخش کتاب‌های مناسب برای همه‌ سنین شده است. او در سال ۲۰۱۸ هم برای کتاب آخر سه‌گانه‌اش یعنی با فرصت‎های خوب چه می کنی؟، باز هم این جایزه را به دست آورد.

در کتاب با فکرهای تازه چه می کنی؟، یک فکر تازه پیدا می‌شود که کودک به دنبال این می‌گردد که چگونه باید آن را شکوفا کند؟ این کتاب به این سوال پاسخ می‌دهد که فکر تازه‌ تو به چه چیزی تبدیل خواهد شد؟ و جواب این است که همه چیز به خودت بستگی دارد. این داستان یک فکر بکر است و کودکی که برای درک این اندیشه تازه نیاز به زمان و جسارت بسیاری دارد تا جهان را تغییر بدهد.

این داستان برای همه است، هر کودک، روزی در زندگی‌اش فکری داشته که بیش از حد بلندپروازانه، نشدنی یا دشوار بوده است اما این که باید با این فکر چه کرد، سوالی است که کودک در پایان کتاب به آن می رسد.

در کتاب با مشکل‌های جدید چه می‌کنی؟ یک مشکل تازه به وجود می‌آید و کودکی نگران و مضطرب از مشکلی که کم کم همه زندگی‌اش را می گیرد، به دنبال راه فرار می‌گردد. در نهایت، کودک می‌آموزد که در دل همه مشکلات می‌تواند چیزی پیدا کند که بسیار باارزش باشد، مشکلات، شجاعت را به چالش می‌کشند و توانایی ذهنی کودکان را افزایش می‌دهد.

این داستان یک مشکل سمج است و کودکی که درست نمی‌داند این مشکل به چه دردی می‌خورد. هرچقدر کودک بیشتر نادیده‌اش می‌گیرد، مشکل هم بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود. اما وقتی بالاخره جرات پیدا می‌کند و با آن روبه‌رو می‌شود، مشکلش به چیزی تبدیل می‌شود که اصلا بزرگ نیست.

در کتاب با فرصت‌های خوب چه می‌کنی؟ یک فرصت جدید به وجود می‌آید، کودک باید راه استفاده از آن را پیدا کند. فرصت‌ها به بچه‌ها اجازه ماجراجویی می‌دهند و کمک می‌کنند توانایی‌های خود را بشناسند. این کتاب داستان یک فرصت استثنایی است و کودکی که درست نمی‌داند باید با آن چه کار کند اما هر چه فرصت‌های بیشتری سر راهش قرار می‌گیرند، شور و اشتیاق کودک هم بیشتر می‌شود. تا این که یک روز با کمی جرات به خرج دادن، همه چیز را در دنیایش تغییر می‌دهد.

مجموعه فلسفه برای نسل نو، نوشته کوبی یامادا، با تصویرگری می بیزم و ترجمه مهدی حجوانی، نویسنده و مترجم آثار کودک و نوجوان در سه جلد مجزا، با قطع وزیری و گلاسه، در ۴۰ صفحه توسط نشر قدیانی منتشر شده است.