تجلیل از رشادت علمی روشنگر دینی، دکتر سیدمصطفی محقق داماد

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل بنیاد بوعلی سینا به نقل از روزنامه اطلاعات؛ مراسم رونمایی از دو اثر جدید دکتر سید مصطفی محقق داماد با عنوان فاجعه جهل مقدس و در دادگاه جهل مقدس در محل بنیاد موقوفات افشار عصر روز یکشنبه ۲۴ شهریور برگزار شد. بنا به این گزارش دکتر محقق داماد، رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، از جمله اندیشمندان معاصر است که سعی کرده نسبت به تحولات جدید، نگاه دینی خود را ارائه کند. در این مراسم که با عنوان شب روشنگری دینی برگزار شد سخنرانان سعی کردند به تبیین دیدگاه‌های دکتر محقق داماد بپردازند.

دکتر شهین اعوانی، عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، به عنوان اولین سخنران این مراسم گفت: معرفی آثار دکتر محقق داماد برای من افتخار است.

وی فاجعه جهل مقدس را مجموعه مقالاتی دانست که حاصل تأملات ایشان است و ادامه داد: من ویژگی‌ای که کمتر در میان استادان می‌بینم این است که دکتر محقق داماد هیچ وقت خطابه یا سخنرانی صرف ندارد. بلکه ایشان یادداشت دارد و با برنامه‌ریزی دقیق مطالبی را در خور آن مراسم فراهم می‌کند. این روش مرا به یاد کلاس‌های تحصیلم در آلمان می‌اندازد که آنجا هم به همین روش بود و در انتهای کلاس سوالاتی طرح می‌شد و استاد آن یادداشت‌ها و سوالات را در مقاله خود وارد می‌کرد. کتاب فاجعه جهل مقدس موضوع جهل از دیدگاه قرآن، حدیث، فقه، ادبیات، اخلاق است. ایشان در آثارشان از اشعار شاعران بزرگ برای فهم مطالب بهره می‌برد. با خواندن این دو اثر متوجه می‌شویم که حقیقت چقدر در پارادوکس قرار می‌گیرد. آنکه می‌کشد. برای خدا می‌کشد و آنکه کشته می‌شود نیز برای خدا کشته می‌شود.

از نظر وی این محاکمات فقط در غرب نیست بلکه در اسلام نیز سهروردی و حلاج را دگم‌اندیشان به قتل رساندند. عین القضات نیز در خانواده متشرع به دنیا آمد ولی 33 سالگی گرفتار جهل مقدس جامعه‌اش شد و از سوی قشری اندیشان به طرز فجیعی کشته شد.

دکتر محقق داماد همچنین در اثرش به مایستر اکهارت که عارفی غربی است به شکل مبسوطی پرداخته که چگونه اسیر جاعلان مقدس شد و از میان ‌رفت. همچنین فاجعه عاشورا نیز که اکنون هم مصادف با ایام محرم است نیز از دیگر مطالب ایشان است که فاجعه عاشورا نمونه مهم و جدی فاجعه جهل مقدس است که چگونه د‌گم‌اندیشان و دنیا دوستان، امام حسین(ع) و یارانش را به شهادت رساندند. دکتر اعوانی همچنین به دادگاه سقراط که اولین دادگاه تفتیش عقاید در فلسفه بود اشاره کرد و گفت: سقراط خردمند بود اما به جهل خودش اعتراف کرده بود و این نکته‌ای است که ما باید خوب درک کنیم که جهل مقدس همراه با اعتقادات دینی است اما نه از اعتقادات دینی است بلکه با هوای نفس همراه است و از عقل و تعقل نیز دور است و اینها جاعلانی هستند که گمان باطل دارند که برای خدا عمل می‌کنند در حالی که آنها در جهل مقدس خود فرو رفته‌اند.

وی در پایان سخنانش به بحث تقدم اخلاق بر دین پرداخت که در آثار دکتر محقق داماد آمده و ایشان از عبارت پیشادینی برای تشریح این مفهوم استفاده کرده است.

در ادامه این مراسم حجت‌الاسلام دکتر مصطفی بروجردی به بخشی از نهج‌البلاغه با ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی را برای حضار قرائت کرد که فحوای این بخش مربوط به کسانی است که جاهلند و در نادانی خود غوطه‌ورند ولی در میان مردم دانا و آدمی‌نمایان او را دانا نامیده و جز مذهب خویش مذهب دیگری را بر حق نمی‌داند.

وی افزود: دکتر محقق داماد شخصیت فرهیخته و اندیشمندی است که از خانواده‌ای اصیل و ارجمند برخوردار است.

حضور در دانشگاه و حوزه منجر به این شد که ایشان شخصیتی علمی در مجامع بین‌المللی داشته باشد. بی‌تردید ویژگی‌‌های ایشان در خلق آثار ایشان نیز نقش داشته باشد. در این دو اثر که رونمایی می‌شود با جنبه انسان دغدغه‌مند که با به‌کارگیری همه ظرفیت‌های فکری و فرهنگی به مهم‌ترین آسیب جدی بپردازد، روبه‌رو هستیم. ایشان به دنبال آگاه‌‌کردن جامعه است. او به عنوان روشنگر دینی به دنبال این است که جامعه اسلامی را آگاه کند و جامعه اسلامی بیش از هر چیزی به روشنگران دینی نیازمند است. از دغدغه‌های مهم روشنگران دینی، آسیب‌شناسی دینی است و دین دائما از درون و برون در معرض خطر است و آنچه برای دین خطرناک‌تر است مبارزه با کسانی است که در خود دین به آفت تبدیل شده‌اند و دکتر محقق داماد به قلمی شیوا عمق فاجعه جهل دینی را گوشزد می‌کند.

دکتر بروجردی گفت: در این آثار تنوع مباحث و ورود و خروج مطالب و بهره‌گیری از ادب پارسی و عربی اجازه خستگی به خواننده را نمی‌دهد و خواننده می‌تواند مطابق ذوق خود از تمامی فصول بهره ببرد. همچنین باید گفت که این دو اثر آکادمیک هم هستند. اما متنی برای دانشگاه نیستند بلکه دغدغه مؤلف این است که دامنه مخاطب بیش از دانشگاه باشد تا دیگران هم به این موضوع توجه کنند و نشان از چیره دستی ایشان دارد. به نظر حقیر آکادمین‌ها از این دو اثر بهره می‌برند چرا که جزو نخستین آثاری هستند که به موضوع جهل مقدس پرداخته و گام نخست را برداشته و باید به این موضوع توجه داشت که راهکار نظری و عملی ارائه کرده‌اند.

دکتر بروجردی به تبیین مفهوم جهل مقدس نیز پرداخت و آنها را از زوایای مختلف بررسی کرد و گفت: جهل مقدس یک فاجعه است زیرا تبعات این جهل چنان اثرات منفی بر روح و روان جامعه دارد که نمی‌توان از کنار آن به سادگی کنار رفته. با گسترش جهل مقدس، سعی حکیمان نادیده گرفته و دینداری حقیقی به کنار رفته و تزویر و خرافه‌پرستی در جامعه نهادینه می‌شود. برای مبارزه با جهل مقدس باید نسبت به مرید‌بازی و مرادی هشدار داد و سخنان و تأملات نقادانه را گسترش داد و دیالوگ را در جامعه را ترویج کرد و خود انتقادی و نقادی را نهادینه کنیم و یافته‌های خود را دائماً نقد کنیم.

دکتر محسن محبی، وکیل و حقوقدان، آخرین سخنران این مراسم بود که به تبیین بخش‌هایی از تاریخ ایران پرداخت و گفت: در طول این سال‌ها مسأله نواندیشی در مقام مبارزه با دگم اندیشی و جهل بوده است اما تبدیل به جریان نشده و جامعه به دنبال هویت خود بوده است. پیدایش جهل مقدس محدود به دین نیست و محصول تحولات اجتماعی و سیاسی است و محدود به زمان ما هم نیست. اما آموزه‌های دینی بهترین بستر برای جهل مقدس‌اند چرا که آموزه‌های دین مربوط به عالم غیب هستند و از مشاهده و آزمایش دورند. از نظر دکتر محقق داماد جهل مقدس باعث گسترش خرافه می‌شود. این وضعیت البته کم و بیش در اروپا بوده است. جهل مقدس بیشتر در آداب و مناسک دینی است هر چه زمینه شریعت فربه‌تر، تخم جهل برای رشد بیشتر است. البته جهل مقدس در میان دینداران بیشتر است و بی‌دینان به خرافه کمتر به این مباحث ورود می‌کنند. درباره زمینه‌های جهل مقدس بسیار می‌توان گفت. به علت غلظت زمینه دینی، جهل مقدس گسترش می‌یابد تا جایی که روحانیون در خود دین هم قربانی تکفیر و جهل مقدس می‌شوند و در طول تاریخ عده‌ای از روحانیون هم قربانی این موضوع شدند. برای حل جهل مقدس باید از درون دین آغاز کرد و دکتر محقق داماد که خود اندیشمند دینی است به این نکته توجه کرد.

وی در پایان گفت: امروز در عصر ما یک فقیه به حکومت رسیده و نظر به سیاست دارد و امام که ابن عربی‌شناس هم بودند هیأت را در خدمت الهیات درآورده و برای علاج هم باید از الهیات سیاسی آغاز کرد. فقه شیعه یک سپر قوی دارد و آن اجتهاد و نواندیشی است که باعث شده دین شیعه به ورطه خرافه و جهل مقدس نیفتد. حکومت دینی باید به دموکراسی دینی تن دهد. برای اینکه ما از جهل مقدس رها شویم باید به اندیشمندی همچون دکتر محقق داماد تبریک بگوییم و او را کمک کنیم و زمینه را برای گسترش اندیشه‌های او فراهم کنیم.

دکتر سید مصطفی محقق داماد نیز در پایان این مراسم در سخنانی گفت: عرضی ندارم جز اینکه در چند کلمه تشکر کنم؛ از جانب رنج و تلاش یک تلاشگر و تلاشگری در این آب‌و‌خاک، تشکر می‌کنم که تلاش را تکریم کردید.

آنچه دانش و علم در جهان است و تمامی خدمات بشر از علم می‌بیند معلول جهل است اما کدام جهل، جهلی که متوجه جاعل‌بودن خود باشد. تمامی علما که پیشرفت کردند به جاهل‌بودن خود توجه داشتند. این جهل خوبی است اما امان از آن جهلی که نداند جاهل‌ است. من زمانی فکر کردم که مغولان فاجعه آفریدند اما آنها خواجه نصیر را به کار گرفتند.

امان از آن روزی که مدیریت جامعه دست کسی بیفتد که نداند جاهل است. خداوند برای ملتی نخواهد که این‌گونه باشد و از این بدتر کسانی جاهل باشند و ندانند که جاهلی می‌کنند و جهل‌شان را به نام خدا می‌بندند و به‌‌نام خدا سر می‌بُرند. اینها جاهلانی هستند که گرفتار جهل دینی و اعتقادی شدند. آن کسی که بر روی سینه امام‌حسین نشست و سر امام را برید گفت می‌دانم که تو کیستی اما برای خدا سر تو را می‌برم.

وی گفت: الهیات را کم نگیرید و معرفت داشته باشید و به جای اعتقاد فکر بنشانید. نگویید من معتقدم. بگویید من فکر می‌کنم.

دکتر محقق داماد گفت: این آثار من بعد عمومی دارد و جنبه روشنگری دارد و مبارزه با جهل مقدس. در این جامعه و در این راه اگر متد انتخاب کنم موفق نمی‌شوم من چنان می‌نویسم که کسی نداند چه می‌کنم. در قالب تفسیر قرآن روشنگری دینی انجام دادم. اهل فن بخوانند می‌دانند من چه چیز را دنبال می‌کنم و این دو اثر من ادامه آن آثار است.