دکتر مهدی محقق: سهروردی پیشگام استدلال قلبی در فلسفه است

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا به نقل از روزنامه اطلاعات، این مراسم سه بخش داشت: در بخش اول، سخنرانی‌های افتتاحیه برگزار شد. دکتر حسن بلخاری، استاد دانشگاه و رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، به عنوان اولین سخنران گفت: بحث در باب کشف سرچشمه‌های ایرانی حکمت اشراقی، نکته مهمی است وجه ممیزه کامل حکمت اشراقی، اشارات صریحی است که ایشان در باب حکمت ایران دارد و سلسله حقیقی علم را به ایرانیان نسبت داده و اسامی ایزدان ایرانی(مثل بهمن) را مکررا ذکر می‌کند. در مجموعه مقالات چاپ شده این همایش، به زحمت دکتر نجفقلی جیبی رساله‌ای از سهروردی چاپ شده است.

وی افزود: تا به حال تحقیق مفصلی که سرچشمه‌های این گرایش را مشخص و منابع شیخ اشراق را ذکر کند، صورت نگرفته است.

این گرایش صرفا ذوقی نمی‌تواند باشد و به لحاظ فلسفی باید مبنایی داشته باشد.

دکتر مهدی محقق، رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، به عنوان دومین سخنران اظهارداشت: چند سال پیش در زنجان همایشی برپا شد درباره سهروردی و در آنجا یکی از استادان دانشگاه آلمان، گفت ما چهار تا شهاب الدین سهروردی داشتیم. برخی ، سهروردی مورد نظر سعدی را به اشتباه شیخ اشراق می‌دانستند. شیخ اشراق مؤسس مکتب اشراقی در فلسفه اسلامی است. مکتب مشاء در فلسفه اسلامی، منتسب به ارسطو و شارحان او است.

مکتب مشاء مبتنی بر عقل و استدلال بود، تا قرن 6 و 7 که شیخ اشراق، مکتب اشراق را تأسیس کرد که مبتنی بود بر استدلال توأم باکشفیات قلبی انسان.

وی افزود: ظاهرا کلمه«سهرورد» به معنی «گل سرخ» است و واقعا اسم پرمعنایی است که شیخ ما از آنجا برخواسته است. مکتب دیگر در فلسفه اسلامی«حکمت متعالیه» است. در قرآن این حکمت، خیر کثیر نامیده شده است.

محقق ادامه داد: کتاب مهم شیخ اشراق«حکمت الاشراق» است. یکی از منابع در دسترس شیخ اشراق، منبع «هرمسی» بود. هم هرمس بابلی و هم هرمس مصری بر سهروردی تأثیر گذاشتند. منبع دیگر او، اندیشه‌های نو افلاطونیان بوده است. سهروردی از منابع ایرانی که در آن زمان وجود داشت استفاده کرد و همین توجهی که به نور و ظلمت و خیر و شر می‌کند، تأئیدی است بر این ادعا. نور و ظلمت و خیر و شر، در اندیشه‌های ایران باستان وجود داشته اند.

این استاد فلسفه گفت: مطالعه در باب سهروردی و اندیشه‌های او پهنای زیادی دارد که دانشجویان می توانند در این زمینه کار کنند.

توفیق‌الحج امام، معاون وزیر فرهنگ سوریه، سخنران بعدی این همایش‌ بود. وی طی سخنانی گفت: سلام وزیر فرهنگ سوریه را خدمت شما تقدیم می‌کنم که گرمی سلام ما به شما ملت ایران است. به خاطر حضور و مشارکت در این مراسم، تشکر و قدردانی داریم. ملت سوری، روابط دو جانبه را حاصل دوره‌های قدیمی می‌داند که ارزش زیادی دارد و مبنای روابط مشترک دو کشور است. این روابط می‌تواند زیرساخت‌های تفاهم و همکاری‌های دو جانبه را فراهم کند. این روابط می‌تواند هویت ما را تقویت کند.

وی افزود: در این منطقه تمدن‌های زیادی پدید آمدند که بعضی از آنها به لحاظ فکری قوی بودند. ابداعات آنها را ما امروز با خود حمل می‌کنیم و به آنها مفتخر هستیم و از آنها اجازه می‌گیریم که اینها را به آیندگان منتقل کنیم.

معاون وزیر فرهنگ سوریه ادامه داد: کشور ما و کشور شما این را درک می‌کنند که حتی جنگ هم باعث نشد میان ما فاصله ایجاد شود. وقتی که جنگ به وجود می‌آید، باعث می‌شود که ما با هم بیشتر متحد شویم. هم کشور ما و هم کشور شما می‌دانند که ما مسئولیت سنگینی به عهده داریم و باید در برابر متعصبان افراطی مقاومت کنیم.

وی افزود: حافظ اسد یک بار گفت اختلاف و تنوع یک امتحان است که نشان دهنده ارزش‌ها و اصالت یک ملت است. پیشرفت‌هایی که در گذشته رخ داده، میراث کسانی است که برای ما جانفشانی کردند. ما در آینده در پی آن هستیم که امنیت را برای ملت خود و منطقه فراهم کنیم.

در پایان تشکر می‌کنم از دانشگاه آزاد اسلامی و جمهوری اسلامی که میزبان خوبی برای ما بودند. همکارم درباره زندگی سهروردی توضیح خواهد داد.

غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در این همایش گفت: اشتغالات بنده در سال‌های اخیر، بیشتر از آنکه فلسفی باشد، ادبی و زبانی بوده است. با این حال سهروردی اهمیتی دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. بنده در باب اهمیت انتخاب «نور» به عنوان درونمایه فلسفه سهروردی مطلبی را عرض می‌کنم. بهترین تعریفی که از نور کرده‌اند آن است که به خودی خود ظاهر است و در عین حال آشکار کننده هر چیزی غیر از خود است. اما این نور، در علم (علوم تجربی)، چندان هم ظاهر نیست. نور هم در علم یک مبحث جذاب است هم در فلسفه. در فیزیک، ما نور را در 2 بخش مطالعه می‌کنیم:‌یکی فیزیک کلاسیک و دیگر فیزیک نوین در فیزیک کلاسیک، یکی از مباحثی که در قدیم محل بحث بوده و به زیست‌شناسی کشیده شده، تفاوت دیدگاه‌ها از حیث تعیین ابصار (چگونگی روئیت اشیا) وجود داشته است.

دو دیدگاه در این حوزه وجود داشت. اما نور در فیزیک نوین، سرآغاز بحث‌های بسیار مهمی شد. بنیاد فیزیک کوانتومی، از تأمل درباره حقیقت نور آغاز شده است. این که نور، به عنوان یک شارع انرژی، حقیقت پیوسته دارد یا اینکه ذراتی به نام فوتون‌ها حقیقت نور را تشکیل می‌دهند، مبنای فیزیک کوانتوم است. وی افزود: قهرمان بحث از نور در فلسفه، سهروردی است. اشراق، اشاره به نوری بودن دارد. فلسفه به شکلی که در عالم اسلام آغاز شد، میراث یونانیان بود و در ارسطو، بحث از وجود و عدم بود. این بحث‌ها، گویی از فضای گفتمانی قرآنی و جهان‌بینی اسلامی فاصله داشت سهروردی با حکمت اشراقیه راه را برای خیلی‌چیزها هموار کرد و انتخاب نور کمک کرد فاصله اسلام و فلسفه کم شود. یکی از مسائلی که در فلسفه جدید مطرح بوده، دوگانه هستی و معرفت است. این دوگانه سبب بروز انواع مکتب‌های فلسفی شده است. سهروردی با انتخاب نور به عنوان حقیقت، کاری کرد که فهم یگانگی هستی و معرفت، آسان شود. هرکسی نور را به عنوان حقیقت هستی نپذیرد، از آنجایی که نور عین معرفت هم هست او معرفت بدست می‌آورد. این کلید گشایش مباحث بسیار مهمی است. ما در علم حضوری است که بین وجود و معرفت، تباین حس نمی‌کنیم.

حداد عادل ادامه داد: هر جا معرفت هست، آنجا نوری تابیده و هرجا تاریکی هست، جهل اتفاق افتاده است. اما سهروردی با انتخاب نور، مشکل دوگانه دیگر را هم حل کرده است. یکی دوگانه بین هستی شناسی و زیباشناسی. نور، در عین حال که وجود و معرفت است، عین زیبایی هم هست. دوگانه دیگر، میان هستی و خیر و شر وجود دارد. نور در عین حال که وجود است، عین خیر هم هست. این ظرفیت‌ها در نور هست.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: خدمت دیگر سهروردی به ایران و اسلام است که حقیقتی را اساس کار فلسفی خود قرار دادکه زبان دینی دارد. راهی که سهروردی طی کرده کمک کرد به پدید آمدن حکمت مقایسه در ملاصدرا. ملاصدرا اوصافی را به «وجود» ابن‌سینا نسبت داد که آنها را از حکمت اشراقی گرفته بود؛ مثل اصالت وجود، وحدت وجود، تشکیک وجود. ملاصدرا همه جا از مثال نور استفاده می‌کند.

دکتر غلامرضا اعوانی، استاد فلسفه و عضو هیئت امنای بنیاد بوعلی‌سینا، در این همایش گفت: شیخ اشراق بنیانگذار مکتبی است در عالم اسلام که حکمت است. حکمت تعریف‌هایی دارد؛ از جمله، علم به حقایق اشیاء، به خداگونه شدن، که از تعابیر افلاطون است و دیگر تولید شانس، که با دین و قرآن تطبیق دارد. سؤال آن است که عظمت سهروردی به چیست؟ به نظر من آن افق‌های فکری که یک فیلسوف در یک تمدن باز می‌کند، اهمیت دارد. در تمدن اسلامی، سهروردی افق‌هایی را باز کرد که قبل از او سابقه نداشته است. وی افزود: سهروردی بین حکمت ذوقی و بحثی جمع کرد. اولین علوم، حکمت بحثی و حکمت ذوقی تلفیقی ایجاد کرد. حکمت ذوقی از راه تزکیه نفس به دست می‌آید. سهروردی کسانی را عارف می‌داند که به حکمت ذوقی رسیده‌اند. افق دیگری که سهروردی ایجاد کرد، در تاریخ فلسفه بود و سیر حکمت را از منظر دیگری بررسی کرد او می‌گوید هرکس بهره‌ای از حکمت دارد عالم هرگز از حکمت خالی نبوده است. حکمت در حکیم زنده است افق دیگری که او گشود، حکمت خسروانی است. حکمت خسروانی، حکمت نبوی است که از ادریس نبی آغاز می‌شود که ادریس، همان هرمس است.

اعوانی گفت: دستاورد بزرگ سهروردی، تفسیر او از پیش سقراطیان است که امروزه تعبیر معتبری است. ارسطو، فلاسفه پیش از سقراط را به کودکان تشبیه می‌کند. سهرودی آنها را سفیران الهی و حکمای حقیقی می‌داند و ارسطو سخن آنها را نفهمیده است. هایدگر و دیگران این تفسیر سهروردی را بسیار می‌پسندند. افق دیگر سهروردی، مسآله نور است فلسفه نور را در هیچ‌ جایی نمی‌بینیم. سهروردی نور را اصل فلسفه خود قرار داد زیرا نزد ایرانیان، نور اهمیت زیادی داشت. قرآن هم از نور بسیار سخن گفته است.

این استاد فلسفه گفت: سهروردی نه اصالت وجود را می‌پذیرد نه اصالت، ماهیت را و هر دو را اعتباری می‌داند، اصل از نظر او، نور است.

نکته آخر اینکه سهروردی، وجود فرشتگان را از همین طبیعیات ثابت می‌کند. ما در علوم امروز فرشته‌شناسی نداریم. اما در ایران باستان ایزدان و فرشتگان داشتیم. سهروردی اینها را به شیوه فلسفی ثابت کرد.

علی خمیس، رایزن رسانه‌ای سفارت سوریه، در این همایش گفت: فرهنگ، یک ظرف تمدنی و فکری است که ملت‌ها را کنار هم جمع می‌کند. خیلی‌ها گفته‌اند سهروردی صوفی است نه فیلسوف ولی ما مدرکی که این ادعا را ثابت کند، نیافته‌ایم. سهروردی، فلسفه و تصوف را در هم آمیخت آثار شهاب‌الدین سهروردی آثار فکری واضحی برای تمدن انسانی است. در پایان، سلام و درود دکتر عدنان محمود، سفیر سوریه در ایران را به شما عرض می‌کنم و تشکر می‌کنم از کسانی که این مجلس را برپا داشتند.

این همایش در سه نشست علمی دیگر ادامه پیدا کرد. در این نشست‌ها، استادانی مثل بهمن نامور مطلق، سعدالله نصیری قیداری، سیدصدر الدین طاهری، نجفقلی حبیبی و غیره، سخنرانی کردند.