معصومی‌همدانی؛ دانشمندی ذوفنون از دیدگاه صاحب‌نظران

دکتر حسین معصومی همدانی فرزند آیت‌الله آخوند ملاعلی معصومی از بزرگمردان علم و فلسفه حکمت ایران زمین است. این دانشمند که از نوابغ عصر ماست با تسلط به علوم مختلف نقطه اتصال شبکه دانسته‌های علوم قدیم و جدید است ایشان با نگاهی دقیق و نکته‌بین، که در مقالات ایشان هم مشهود است جوانب مختلف را مدنظر دارد، دکتر معصومی همدانی از نوادر روزگار ماست مثل ایشان در فضای کنونی ایران به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسند. او یکی از شخصیت‌های برجسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که وجودش غنیمتی است که باید از آن استفاده کرد، این بزرگ مرد تمام عمر گوهربار خود را صرف علم و وقف علم کرده و شهر همدان باید به وجود ایشان افتخار کند، تسلط به فرهنگ عمومی کار هر کسی نیست و اشراف به این همه و دقت در آن نیز کار کمتر کسی می‌باشد، این بزرگ مرد علم و ادب در فهم و بیان و نوشتن مطالب بسیار توانمند است و ویژگی‌های منحصر به فرد ایشان باعث شد که فیلم مستندی از زندگی و تلاش‌های ایشان تهیه و با بزرگان علم و معرفت ایران زمین درباره او گفت‌وگو انجام دهیم. در این مهم دکتر مهدی محقق، دکتر پرویز اذکایی، استاد علی‌رضا ذکاوتی‌قراگزلو و دکتر محمدعلی موحد و دکتر مهدی محقق از جنبه‌های مختلف ایشان نکته گفتند که در پی می‌آید.
 
دکترحسین معصومی همدانی دانشمندی ذوفنون و بسیاردان
علیرضا ذکاوتی قراگزلو – عضو هیئت مؤلفین دایرةالمعارف تشیع، نویسنده:

هرکسی از رنگ و گفتاری بدین ره کی رسد                          درد باید مرد سوز و مرد باید گام زن
     ماه ها باید که تا یک پنبه دانه ز آب و خاک                             شاهدی را حلّه گردد یا شهیدی را کفن
     سال ها باید که تا یک سنگ اصلی ز آفتاب                            لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن
        عمرها باید که تا یک کودکی از روی طبع                               عالمی گردد نکو یا شاعری شیرین سخن
قرن ها باید که تا از پشت آدم نطفه ای                                بوالوفای کرد گردد یا اویس اند قرن

باید دیری و دوری بگذرد تا از مجموع شرایط اجتماعی و فرهنگی و خانوادگی، انسانی هم تراز یا حتی نزدیک به افق شخصیت جذاب و منحصر به فرد دکتر حسین معصومی همدانی پدید آید. دانشمندی که هم بر فرهنگ گذشته اسلام و ایران اشراف دارد و هم دنیای معاصر را می شناسد و هم در شرق و غرب زیسته و زندگی را در شرایط مختلفش آزموده است.

کمتر داریم کسی که هم فقه و اصول و تفسیر و حدیث بفهمد و هم دقایق ریاضی و لطایف حکمی و نازک کاری‌های هنری و ادبی را دریابد و استاد یگانه تاریخ علم و فلسفه علم به شمار آید و در عین ژرفای فکر و گستردگی معلومات و بلندی افق دیدگاه، شیرین گفتار و لطیف پرداز و همچون پدر بزرگوارش صاحب محضری فیض بخش و دارای مکارم و فضایل و محاسن بیشمار باشد.

اما چنین عالم جامع و مترجم و نویسنده توانایی بیش از آنکه با رشحات قلمش فایده برساند، افاداتش شفاهی و به صورت تدریس و سخنرانی و نقد بوده است و در واقع بدون آنکه خیلی ها متوجه باشند، پشت هر کلمه و سطر و پاراگرافی از مقالات دایره المعارفی و کتاب های علمی ایستاده است. از مهمترین مراکز ویرایشی و انتشاراتی پیش از انقلاب گرفته تا مرکز نشر دانشگاهی پس از انقلاب و دانشگاه های بزرگ ایران و از همه مهمتر فرهنگستان، وجودی بی نظیر و جانشین ناپذیر بوده است.

مزید توفیقات و طول عمر و دوام افاضات و سلامت تن و جانش را از حوادث و آفات، آرزومند و تاییدات بیش از پیش او را از خدا خواستارم.

 همدانی فاضل ایرانی است
دکتر مهدی محقق- استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی:
آقای دکتر معصومی از خاندان علم هستند. مرحوم پدرشان آخوند ملاعلی همدانی از علمای کم‌نظیر معاصر بودند و در فقه و اصول طلاب زیادی از محضرشان استفاده می‌کردند؛ دکتر معصومی در چنین خانواده‌ای پرورش یافته است.

آشنایی من با ایشان از زمان اول انقلاب وقتی دانشگاه تعطیل شد، است. چند نفر از جمله دکتر معصومی، آقای خرمشاهی، کامران فانی آمدند پیش من گفتند دانشگاه‌ها تعطیل است. از من خواستند که به آنها درسی بگویم. یادم هست وقتی یک دوره شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری را درس دادم آقای معصومی آنجا بودند و این توفیق برای من بود که از نظرهای ایشان هم در ضمن تدریس استفاده می‌کردم. بعد از آن دوستی ما همیشه ادامه داشته است.

در فرهنگستان هم افتخار همکاری با ایشان را دارم، حتی زمان که می‌خواست دکتری خود را بگیرد بعضی از استادان خارجی از من خواستند درباره ایشان مطالبی بنویسم که برایشان توصیه‌نامه‌ای خیلی مفصل نوشتم.

ایشان از نوادر افراد فاضل این مملکت هستند.

معصومی برجسته‌ترین دانشور ایران‌زمین
پرویز اذکایی- ایرانشناس و مورخ
من با آقای دکتر معصومی از زمان حضرت آیت‌الله آخوند ملاعلی معصومی والد ماجد ایشان آشنایی پیدا کردم، ایشان ده سال از من کوچکتر هستند، موقعی که در خدمت پدر بزرگوارشان کسب فیض و معرفت می‌کردیم با ایشان آشنا شدم. من آن زمان مجله پیک اسلام را زیر نظر آیت‌الله معصومی چاپ می‌کردم، ایشان در آن زمان یک دانشجوی برجسته ریاضی بود. من در مرکز مردم‌شناسی فرهنگ و هنر وقت کار می‌کردم آقای دکتر معصومی در موسسه تازه تأسیس فرانکلین بود و در دانشگاه صنعتی شریف با رتبه بالایی تحصیل می‌کردند که همانجا هم مراتب تحصیلات ریاضی و فیزیک را ادامه داد.

موسس فرانکلین ادیستوریال ویراستاری ایجاد کرده بود که یکی از ویراستاران برجسته آنجا آقای دکتر حسین معصومی بود. ایشان گاهی می‌آمدند مرکز مردم شناسی و همدیگر را می‌دیدیم. جوانب معرفتی دکتر معصومی فراوان است، ایشان هم به علوم اثباتی، علوم تجربی و هم به علوم انسانی اشرافیت دارد و در علوم اثباتی واقعا سرآمد هستند.

از آثار ایشان کتابی هست که در آمریکا چاپ شد که شرح حال علمی جهان است. این کتاب به نوعی دانشنامه علمای جهان است که دانشمندان اسلامی آن را ترجمه کرده‌اند، کتاب به زبان انگلیسی است.

البته ترجمه‌های دیگر در خصوص تاریخ علم دارد، به طور عمده تخصص دکتر معصومی تاریخ علم است ولی خب در سایر رشته‌ها مانند ادبیات کهن و معاصر هم صاحب‌نظر و صاحب اثر است.

ایشان فصایل و سجایای اخلاقی حسنه دارد و نیاز به تعریف نیست. تردیدی نیست که ایشان یکی از برجسته‌ترین دانشوران ایران زمین است.

معصومی همدانی همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند
محمدعلی موحد- استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان علوم
دکتر حسین معصومی یک جنبه تخصصی دارند و یک جنبه عمومی، جنبه تخصصی ایشان متخصص تاریخ علم هستند که یکی از مشکل‌ترین مباحث فرهنگی ماست. کسی که راجع‌به تاریخ علم مخصوصاً در عالم اسلام و ایران حرف می‌زند باید تاریخ هم بداند، مباحث علمی را واقف باشد، حوصله هم داشته باشد که آن متون بسیار پیچیده را ببیند و دقت بکند که این کار هر کسی نیست، خب این جنبه تخصصی ایشان مورد توجه همه هست و همه می‌شناسند. اما ایشان از جنبه عمومی فوق‌العاده است ایشان فارغ‌ از تخصصی که در علم دارند راجع به ادبیات کهن، معاصر و ادبیات مدرن هم مهارت دارد. تازه‌ترین رمان‌ها را می‌خواند، تازه‌ترین شعرها را همراه با مطالعاتی که در ادب کهن ایران دارند و مقاله‌هایی در این موارد می‌نویسد.

حقیقتش این است که معصومی همدانی از آنهایی است که از اولین روزی که شناختمش مرا شگفت‌زده می‌کند او یک شخص استثنایی است که هر کسی در مقابلش شگفت‌زده می‌شود و اظهار حیرت می‌کند.