'قانون' شاهکار شیخ الرئیس در علم پزشکی است و تصحیح متن عربی این کتاب پس از هزار سال، آفرینشی دیگر از شاهکار بوعلی سینا است.
به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل
بنیاد بوعلی‌سینا به نقل از خبرگزاری ایرنا، پایان تصحیح کتاب قانون پس از هفت سال
کار پژوهشی طاقت فرسا، مشتاقم می‌کند برای بیشتر دانستن از شاهکار پزشکی ابن
سینا؛ سرمای استخوان سوز سردترین روزهای همدان هم مانعم نمی‌شود.
زودتر از وقتی که با 'توکل دارائی'
وعده کرده بودم در محل قرار حاضر می‌شوم؛ بنیاد علمی، فرهنگی بوعلی‌سینا.
آنقدر به هم نزدیکند که اگر ابتدای
خیابان پاستور بایستی هر دو در یک قاب نگاهت جا می‌گیرند؛ آرامگاه بوعلی‌سینا و
بنیادش.
به گمانم او هم مانند من مشتاق است.
این را از چهره گشاده و صفحه‌های پهن شده‌اش روی میز می‌فهمم؛ ورق‌هایش بزرگتر از
اندازه معمولی است و فنرهای سیمی به لبه قطورش حلقه شده و آنها را سخت پیوند داده؛
دارائی می‌گوید آماده چاپ است.
صرف افعال ماضی و مضارع و ضمایر منفصل
و متصل، اندک معلومات عربی است که از دوران تحصیل در گوشه ذهنم اندوخته دارم و
برای فهمیدن حتی یک خط از این کتاب کافی نیست.
دارایی، این را از ورق زدن‌های سردرگم
و نگاه‌های درمانده‌ام می‌خواند و شمرده و صبورانه برایم توضیح می‌دهد آن‌چه که در
پایین صفحات این کتاب قطور آمده، متن اصلاح شده دکتر نجفقلی حبیبی است و بالای
صفحه متن اصلی قانون است که بوعلی‌سینا به عربی، زبان رایج آن زمان نگاشته است.
دکتر حبیبی واژه شناس و متخصص زبان
عربی قدیم، مصحح القانون شیخ‌الرئیس است که در پی یافتن کهن و کامل ترین نسخه
قانون، کتابخانه‌های معتبر اروپا و آسیا را درنوردیده و در نهایت هشت نسخه منحصر
بفرد قانون در کتابخانه‌های خارج و داخل کشور را می‌پسندد و کار تصحیح را بر اساس
این نسخه‌ها آغاز می‌کند.
هرچند این نسخه‌ها هیچکدام کامل نبوده
و هر یک کاستی و نقص‌هایی دارند، اما به اعتقاد کارشناسان همین‌ها هم غنیمت است و
افتادگی برخی صفحات و از بین رفتن بخش‌هایی از کتاب‌ها در گذر زمان طبیعی جلوه می‌کند.
تاکنون پنج کتاب قانون یکجا و کنار
یکدیگر با یک کتابت دیده نشده است؛ مگر نسخه چاپی.
ابن‌سینا کتاب قانون را در پنج جلد
تالیف کرده و جلد نخست آن به دلیل عمومی بودن مطالب، به کرات کتابت شده و جلدهای
بعدی به علت تخصصی بودن کمتر مورد استفاده بوده و کمتر نیز یافت می‌شوند.
نسخه‌ای از قانون در کتابخانه معروف
آیت‌الله مرعشی‌نجفی در شهر قم وجود دارد که مورد استفاده دکتر حبیبی قرار گرفته
است. این نسخه 263 ورق 20 سطری دارد و در سال 512 هجری قمری یعنی 84 سال پس از
درگذشت ابن‌سینا از روی نسخه‌ای در بغداد رونویسی شده است.
شیخ‌الرئیس در سال 370 هجری قمری چشم
به جهان گشود و در 428 هجری قمری دیده از دنیا فرو بست؛ بنابراین هرچه نسخه‌ها به
زمان ابن‌سینا نزدیک باشد، اصیل و معتبرتر ارزیابی می شوند.
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز
نسخه‌ای از قانون را در خود جای داده که در سال 538 هجری قمری در 283 ورق 17 سطری
کتابت شده است. این نسخه را کاتبی برای فیلسوفی بزرگ به نام 'ابوالبرکات بغدادی'
نویسنده کتاب 'المعتبر' نوشته است. این کتاب نسخه نادر و نفیس قانون محسوب می‌شود؛
اما ناقص.
دارائی می‌گوید: در قرون گذشته، شغل
کتابت رونق خاصی داشته و صنفی به این نام کار نسخه‌برداری از کتاب‌های مؤلفان را
بر عهده داشتند که بیشترین خدمات خود را به پادشاهان دانش‌دوست و هنرپرور و
دانشمندان و علما ارایه و از روی کتاب‌های دانشمندان و مولفان در تعداد مختلف
کتابت و تکثیر می‌کردند.
نسخه دیگری از قانون در کتابخانه
'جاراالله' در ترکیه موجود است که 233 ورق 31 سطری دارد و کتاب اول و دوم قانون
است که در سال 556 نوشته شده است. به ادعای کاتب، این کتاب از نسخه اصلی ابن‌سینا
رونویسی شده و معتبر است.
کتابخانه 'ایا صوفیا' در ترکیه نیز
قانونی دارد که با خط 'نسخ' خوش در 252 ورق 23 سطری، سال 627 هجری قمری نگاشته شده
است. به لحاظ اینکه آخرین مالک این کتاب 'صدرالدین قونوی' شارح معروف و بزرگ ابن
عربی بوده، نسخه‌ای ارزشمند به شمار می‌آید.
در قدیم برای شمارش کتاب کلمه 'ورق'
استفاده می‌شد و شماره‌گذاری برای صفحات مرسوم نبود و متن کتاب فاقد علامت سجاوندی
بود. همین موضوع موجب از بین رفتن ترکیب اصلی کتاب در گذر زمان شده و پیوند دوباره
ورق‌های کتاب نیاز به تخصص و تبحر ویژه‌ای دارد؛ این توضیح را دارائی در پاسخ به
سؤالم می‌دهد که چرا از کلمه ورق در بیان ویژگی کتاب‌ها استفاده می‌کند.
نسخه‌ای از 'قانون' در کتابخانه مجلس
شورای اسلامی نگهداری می‌شود که در 280 ورق 19 سطری در سال 753 هجری قمری نوشته
شده است. اهمیت این نسخه به دلیل این است که با یک واسطه از روی نسخه شیخ‌الرئیس
نوشته شده و اعراب گذاری عبارات مبهم و مشخص کردن عناوین با رنگ قرمز از ویژگی‌های
این نسخه بشمار می آید.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی از
کتابخانه‌های مرجع نسخ خطی ایران محسوب می‌شود که نسخه‌های خطی آن در برخی موارد
منحصر به‌فرد هستند.
پنج نسخه‌ای که شرح آن رفت، بیشتر
مورد استناد دکتر حبیبی بوده و سه نسخه دیگر نیز با درجه کمتری از اهمیت مورد استفاده
قرار گرفته اند؛ مانند نسخه 'نور عثمانیه' در ترکیه که این کتاب در قطع سلطنتی با
تذهیب های زیبا مشتمل بر متن کامل قانون با خط خوش فارسی که برای سلطان عثمان از
سلاطین عثمانی نوشته شده و نسخه قابل اعتمادی است.
نسخه‌ای کامل از پنج کتاب قانون در
1593 میلادی چاپ شده به زبان عربی که در پایان متن کتاب 'نجات' بوعلی‌سینا نیز
گنجانده شده است. این کتاب در سال‌های نخست اختراع صنعت چاپ در شهر رم منتشر شد.
شیوه آموزشی و بسیار روان ابن‌سینا در
قانون، این کتاب را به مرجع پزشکی در اروپا تبدیل کرد و بیش از هفت قرن در دانشگاه‌های
غربی تدریس شد و از زبان عربی به لاتین و سپس انگلیسی و فرانسه ترجمه و به کرات
چاپ شد. اهمیت و احتیاج جامعه به متن پزشکی قانون تا آنجا بود که با اختراع صنعت
چاپ، به عنوان دومین کتاب پس از انجیل مقدس منتشر شد.
در تهران نیز نسخه‌ای تصحیح شده در
سال 1296 هجری قمری چاپ شده که مورد استناد دکتر حبیبی قرار گرفته است.
به هرحال این مصحح صاحب‌نام متون عربی
قدیم با مشقت های بسیار کار تصحیح قانون را به صفحه آخر رسانده و افتخاری برای
بنیاد بوعلی‌سینا که نه؛ بلکه برای ایران آفریده است.
این روزها مقدمه استاد صاحب نام حکمت
و فلسفه، فیلسوف بزرگ 'سیدحسین نصر' به زبان انگلیسی بر این کتاب نگاشته و آماده
شده است.
دارائی می‌گوید از این نظر که قانون،
کتابی مرجع در عرصه طب سنتی محسوب می‌شود و مورد رجوع پژوهشگران مختلفی از سراسر
دنیاست؛ به همین جهت داشتن مقدمه به زبان انگلیسی ضروری است.
وی امیدوار است کاری فاخر و در شان و
منزلت شیخ‌الرئیس ارائه شود و با افتخار در کتابخانه‌های بزرگ جهان جای گرفته و
ماندگار شود.
به گزارش ایرنا دیدار و گفت و گوی ما
با توکل دارائی، مسئول روابط عمومی بنیاد بوعلی‌سینا که خود از علاقه‌مندان پرو پا
قرص بوعلی‌سینا است، به دقایق آخر رسیده است.
مجسمه‌های کوچکی از مفاخر ایران زمین،
تندیس چندین جشنواره و همایش حکیم بوعلی‌سینا، تمبرهای یادبود و بشقاب هایی منقش
به عکس شیخ‌الرئیس محتوای قفسه‌های این بنیاد است که تمیزی و براقی آنها حاکی از
عشق و علاقه برای نگهداری آنهاست.
چند اسکناس براق و تا نخورده که بی‌شباهت
به اسکناس‌های نو شب عید نیست، نشانم می‌دهد؛ اسکناس بیست سامانی تاجیکستان که
تصویری از بوعلی‌سینا برآن نقش بسته است. حسرت و افسوس بر بیگانگی‌مان با مفاخر
وطن و قدرنشناسی از داشته‌های فرهنگی؛ کلام آخری است که بینمان رد و بدل می‌شود و
وعده دیدار بعدی‌مان از بنیاد بوعلی‌سینا می‌شود رونمایی از تصحیح کتاب قانون.
گزارش: زهرا زارعی