نظری به دیدگاه‌های موافقان و مخالفان داروخانه‌های گیاهی
گیاهان دارویی طی قرون و اعصار همواره
ارزش و اهمیت خاصی برای تامین بهداشت و سلامت انسان‌ها داشته‌اند. این گیاهان
قدمتی همپای بشر دارند و یکی از مهم‌ترین منابع تامین غذایی و دارویی آدمی محسوب
می‌شوند.
براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، در
حال حاضر حدود 25 درصد از داروهای موجود در دنیا منشأ گیاهی دارند و 12 درصد آنها
نیز از منابع میکروبی تولید می‌شوند. ایران هم به تنهایی به اندازه 4 برابر قاره
اروپا از شرایط اقلیمی مورد نیاز برای تولید گیاهان دارویی برخوردار است و بسیاری
از هموطنان‌مان به دلایل اقتصادی و فرهنگی، به درمان‌های سنتی گرایش بیشتری دارند.
پیشرفت‌های علمی و فناوری طی 2 دهه اخیر اهمیت و نقش سازنده گیاهان دارویی درتامین
نیازهای بشر، بویژه درحیطه دارو و درمان را دوچندان کرده و این در حالی است که
باتوجه به عوارض ناشی ازاستفاده داروهای شیمیایی، بیشتر کشورهای دنیا به داروهای
گیاهی و گیاه درمانی روی آورده اند.
متأسفانه در چند سال اخیر تبلیغات سودجویان سبب شده است عده‌ای خودسرانه به مصرف
گیاهان دارویی بپردازند، که این کار بدون نظارت پزشک می‌تواند بسیار خطرناک باشد و
در مواردی حتی به مرگ بیمار بیانجامد.
کارشناسان معتقدند،به آثار سوء و عوارض جانبی مصرف داروهای گیاهی توجه چندانی نشده
است، به گونه‌ای که اکثریت افراد به غلط می‌پندارند که این داروها بی زیان و بدون
نظر پزشک، در هر شرایطی قابل استفاده است، حال آن که مصرف داروهای گیاهی نمی‌تواند
خودسرانه و بی حد و مرز باشد.
آنان همچنین می‌گویند،برای تجویز یک داروی گیاهی ابتدا باید بیمار توسط پزشک ویزیت
شود و سپس بیماری وی مشخص و براساس آن، داروی گیاهی موردنظر به مقدار و دوز مشخص و
مدت زمان معین، مصرف شود، زیرا در غیراین صورت و با مصرف خود سرانه داروهای گیاهی،
ممکن است داروی انتخاب شده نه فقط برای آن بیماری مناسب نباشد، بلکه عوارض دیگری
مانند بیماری‌های کبدی، قلبی،کلیوی، پوستی و تنفسی را برای بیمار، به وجود آورد.
اکثر سالمندان به گیاهان دارویی اعتقاد زیاد دارند و برای مداوای خود از آنها
استفاده میکنند. با توجه به کمتر بودن عوارض جانبی داروهای گیاهی و توجه به عوارض
جانبی برخی داروهای شیمیایی و تداخلات احتمالی آنها، لازم است پزشکانی با گرایش
به طب سنتی و داشتن اطلاعات کافی در این زمینه، این داروها راتجویز کنند.
عطاری‌های بدون
مجوز
در حال حاضر متاسفانه بسیاری از گیاهان دارویی که در عطاری‌ها عرضه می‌شود، به
لحاظ آلودگی‌های میکروبی، سموم کشاورزی وتاریخ مصرف وتولید استاندارد، نیست و خواص
موثر خود را از دست داده است.
دکتر منان حاجی محمودی ـ معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی تهران در مصاحبه با
خبر گزاری ایسنا اظهار داشته است: فروش داروهای چاقی و لاغری، ترک اعتیاد، مخدر،
مسکن و محرک‌های جنسی از تخلف‌های اصلی عطاران فاقد مجوز است.
وی می‌گوید: در برنامه ساماندهی عطاران که در سال 1392 از سوی کمیسیون سلامت و
امنیت غذایی استان تهران در دستور کار قرار گرفت، مشخص شد که فقط 50 درصد افرادی
که در صنف عطاران مشغول به کارند، مجوز صنفی رسمی داشتند و کسانی هم که این مجوز
را دارند، کمترین تحلفات را انجام می‌دهند.
حاجی محمودی با بیان اینکه صدور مجوز راه‌اندازی عطاری‌ها از سوی وزارت صنعت، معدن
و تجارت و نظارت بر آن از طرف وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی است، می‌افزاید:
آموزش‌هایی که برای عطاران در نظر گفته شده است، باعث تقویت اطلاعات علمی اعضای
این صنف می‌شود و انجمن علمی طب سنتی نیز تدوین آن را بر عهده گرفته است. در عین
حال که این آموزش‌ها برای عطاران دارای مجوز انجام می‌شود، متاسفانه هنوز هم
واحدهای بدون مجوز و متخلف وجود دارند که وجه صنف عطاران را مخدوش میکنند.
وی با تاکید بر اینکه این تفاهمنامه اتمام حجتی برای کسانی است که می‌خواهند به
صورت قانونی اقدام به فعالیت در این حوزه کنند، یاد آوری می‌کند: با هماهنگی‌هایی
که با سازمان تعزیرات انجام شده‌است، از این به بعد خط کشی میان دو قشر صنف عطار
گذاشته می‌شود تا در عین حال سلامت مردم نیز تضمین شود.
به گفته معاون غذا وداروی دانشگاه علوم پزشکی تهران، یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های
وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی این است که مجوز عطاران از سوی این وزارتخانه
صادر نمی‌شود و از اینرو در صورت تخلف، نمی‌تواند مشابه برخوردی را که با پزشکان و
داروسازان متخلف انجام می‌دهد، برای عطاران نیز داشته باشد. اما با این تفاهمنامه،
صنف عطاران نیز درگیر می‌شود و کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز هم بر آنها
نظارت می‌کند.
طب سنتی ایران
دکترمحمود
خدا دوست ـ مدیرکل طب سنتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفتگو با گزارشگر
روزنامه اطلاعات با یادآوری این که سازمان جهانی بهداشت در مورد تعریف طب سنتی آورده
است مجموعه‌ای از تجارب،دانش و مهارت‌هایی است که از نسلی به نسل دیگر به صورت
مکتوب یا شفاهی انتقال پیدا می‌کند، می‌افزاید: اما طب سنتی ایران چیزی فراتر از
تعریف سازمان جهانی بهداشت است، چون این تعریف بیشتر طب بومی، عامیانه یا مردمی را
در بر می‌گیرد، در حالی که طب سنتی ایران پشتوانه هزار ساله‌ای از منابع معتبر
مکتوب دارد و سال‌ها در دانشکده‌های اروپا تدریس می‌شده است.
وی با بیان این مطلب که طب سنتی ایران در دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است، به
طوری که سازمان جهانی بهداشت آن را جزو مکاتب طبی طبقه بندی کرده است، می‌گوید:
سازمان جهانی بهداشت در سال1978 میلادی استفاده از ظرفیت طب سنتی در کنار استفاده
از طب رایج را در دستور‌العمل خود قرار داد، حال آن که کشور ما طب سنتی دوران فترت
150 ساله‌ای را پشت سر گذاشته است، و از اینرو به این علم در دانشگاه‌های علوم پزشکی
کشورمان آموزش داده نمی‌شد. اما از سال 1388 تقریبا یک دهه بعد از اینکه طب سنتی
در اکثر کشورهای دنیا به رسمیت شناخته شد، در ایران هم شاهد به رسمیت شناختن طب
ملی و بومی در کنار طب رایج شدیم.
مدیر کل طب سنتی وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی می‌افزاید: مسئولان سازمان جهانی
بهداشت معتقدند که طب سنتی در هر کشور، در باورها و فرهنگ مردم آنجا ریشه دارد از
این رو از قابلیت پذیرش و ضریب نفوذ بالایی برخوردار است و به همین دلیل توصیه شده
است که از این ظرفیت برای ارتقای سلامت و درمان مردم استفاده به عمل آید.
عرضه داروهای
طبیعی و سنتی
طب سنتی در
کشور ما، در باورهای مردم ریشه دارد و منابع آن هم گیاهان و داروهای بومی است که
در ایران می‌روید و به همین دلیل به خوبی می‌توانیم این ظرفیت را از بالقوه به
بالفعل تبدیل و از آن استفاده کنیم.
خوشبختانه در سال 1392 به بعد با ایجاد رشته تخصصی طب سنتی در وزارت
بهداشت،درمان و آموزش پزشکی، طب سنتی فراتر از یک رشته تخصصی با ساختار تشکیلاتی
متفاوت شکل گرفت و پس از 2 سال آموزش آن وارد سیستم شبکه بهداشتی کشورمان شد، در
خانه‌های بهداشت به عنوان اولین سطح بهداشت و درمان مورد توجه قرار گرفت وهمزمان،
بسته‌های آموزشی آن برای کارشناسان مراکز درمانی روستایی و شهری فعال و با هدف
توانمند کردن آنان، طراحی و اجرایی شد.
دکتر خدا دوست با اشاره به این مطلب که وزیر بهداشت،درمان و آموزش پزشکی اهتمام
جدی دارند که طب سنتی در نظام سلامت ادغام شود، یاد آوری می‌کند: 2 واحد درسی طب
سنتی مصوب شد که به دروس پزشکی اضافه شود و تعدادی دارو خانه‌های ویژه داروهای
طبیعی و سنتی هم با مسئولیت فنی داروسازان، مورد بهره‌برداری قرار گیرند تا دسترسی
مردم به آنها، راحت‌تر شود. همچنین بنا شد برای پزشکان عمومی دوره‌های آموزشی
کوتاه مدت طب سنتی طراحی شود و بعد از گذراندن این دوره‌ها، به آنان از طرف انجمن
علمی گواهی‌نامه اعطا شود.
وی همچنین می‌گوید: مطالبی که قراراست درباره طب سنتی آموزش داده شود، به سطح آن
بستگی دارد و متفاوت است. به عنوان مثال برای سیستم بهورزی و خانه‌های بهداشت،
آموزش اصول اصلاح سطح زندگی موردنظراست و به پزشکان هم آموزش گیاهان دارویی ارائه
می‌شود.
سلامتکده‌های
طب سنتی
مدیر
کل طب سنتی وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی می‌افزاید: وظیفه عطاری‌ها عرضه
گیاهان دارویی است که با داروخانه‌های عرضه‌کننده داروهای طبیعی کاملاً متفاوت
است. همچنین داروهای ترکیبی به مسئول فنی دارو ساز نیاز دارد و برای عطاری‌ها
یکسری آموزش‌ها در مورد نگهداری و عوارض و تداخلاتی که داروهای شیمیایی با
داروهای گیاهی می‌توانند داشته باشند، در نظر گرفته شده است. همچنین آموزش‌هایی را
طراحی کرده‌ایم تا بر اساس آن، کسانی که می‌خواهند مجوز عطاری بگیرند، ملزم شوند
آن‌دور‌ه‌ها را بگذرانند. زیرا بسیاری از داروهای شیمیایی می‌توانند با گیاهان
دارویی تداخل دارویی بدهند و عطار باید تا حدی این آگهی را داشته باشد تا خدای
ناکرده باعث ایجاد عارضه‌های بیشتر برای بیماران نشود.
وی با بیان این مطلب که در حال حاضر در 17 دانشگاه علوم پزشکی کشور رشته طب سنتی
تدریس می‌شود وسلامتکده‌های طب سنتی هم فعال است، یاد آوری می‌کند: سلامتکده‌ها
صرف نظر از اینکه در محتوا سلامت محور هستند و سبک زندگی درست را به مردم یاد می‌دهند،
باید دارای معماری ایرانی هم باشند.
دارو خانه‌های
سنتی
دکترشهاب الدین
جنیدی جعفری ـ عضو هیات مدیره انجمن دارو سازان در مورد طب سنتی به گزارشگر
روزنامه اطلاعات می‌گوید: داروخانه یک موسسه پزشکی است که در سطح شهرهای کشور، به
بیماران سرپایی و بستری، خدمات مورد نیاز آنان را ارائه می‌دهد.
داروخانه‌ها با اخذ مجوز قانونی تاسیس می‌شوند و با داشتن کادر فنی واجد شرایط، می‌توانند
به ارائه خدمات دارویی بپردازند. در آیین نامه خدمات دارو خانه‌ها مصوب وزارت
بهداشت،درمان و آموزش پزشکی قید شده است که عرضه فرآورده‌های سلامت محورمانند شیر
خشک و مکمل‌های مصرفی پزشکی و بسیاری از دیگر فرآورده‌ها و ملزومات پزشکی و کمک
غذایی و غذا‌های کمکی شیر خواران، باید در داروخانه‌ها توزیع شود.
وی با بیان این مطلب که محل عرضه دارو، دارو خانه است، می‌افزاید: بر اساس مصوبه
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجوز‌هایی برای تاسیس دارو خانه‌های طب سنتی
صادر شده و نگرانی‌های زیادی را به وجود آورده است. بیماران حق انتخاب را دارند که
به پزشکان متخصص طب سنتی و یا علوم جدید مراجعه کنند، اما این موضوع دغدغه و
نگرانی‌هایی به دنبال دارد. درست است که طب سنتی جایگزین طب جدید شود و مراجعه
بیماران برای دریافت همه خدماتی که در طب جایگزین، مانند فیزیوتراپی،یوگا وطب سنتی
همه در طب جایگزین وجود دارند، اما باید یک پزشک ناظر بر درمان باشد.تصمیمات پزشک
در مورد بسیاری از بیماری‌ها اهمیت فوق العاده‌ای دارد، به عنوان مثال، زمانی که
فردی به دلیل درد قفسه سینه به پزشک مراجعه می‌کند، اوبا انجام دادن «آم. آر. آی» ممکن
است بیمار را از خطر سکته قلبی برهاند، در حالی که یک متخصص طب سنتی ممکن است این
تصور را داشته باشد که بیمار دچار مشکلات گوارشی است و اینجاست که سلامت بیمار به
خطر می‌افتد.
مخالفت دارو
سازان
دبیر هیات تجدید نظر دانشگاه علوم پزشکی استان تهران یادآوری می‌کند: چندی قبل
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آیین نامه‌ای را درمورد دارو خانه‌های سنتی
تصویب و ابلاغ کرد، در حالی که به طور معمول وزارتخانه همیشه نظرات کارشناسی صاحب
نظران آن رشته را جویا می‌شد، اما در این مورد از هیچ کدام از افراد متخصص، صاحب
نظر و انجمن‌های دارو سازان نظر خواهی نشده است و در حال حاضر هم بسیاری از
متخصصان دارو سازی و انجمن‌های دارو سازان ایران با آیین نامه در تاسیس دارو خانه
طبیعی و سنتی، مخالفت کرده‌اند.
وی با بیان این مطلب که دارو سازان، پشتوانه طب سنتی را دارند ودر بسیاری از مراکز
دانش بنیان، داروهای جدید را با رویکرد طب سنتی به تولید رسانده‌اند، آن را نشان
دهنده سعی داروسازان در عرضه تولید دارو‌هایی با منشا طبیعی و گیاهی می‌داند و می‌افزاید:
وجود سر فصل‌های آموزشی بر اساس طب سنتی و گیاهان دارویی برای دانشجویان پزشکی می‌تواند
فضای ایجاد شده را بهتر کند و شرایط را به سمتی ببرد که جوانان کشورمان که از
دانشگاه‌ها فارغ التحصیل می‌شوند، در قالب پزشکان عمومی، با توجه با رویکرد‌هایی
که در علم جدید و امروزی وجود دارد، با طب سنتی هم بیگانه نباشند و از این توانایی
برخوردار شوند که از همه امکانات درمانی برای شفای بیماران‌شان استفاده کنند.گاهی
باید از طب سنتی هم برای درمان بیماران استفاده کرد، چرا که اعتقاد دارم طب سنتی
در حال حاضر با رویکردهای که در طب جدید هم وجود دارد، بسیار سودمند است. با این
حال نباید از یاد ببریم که طب جدید مبتنی برپیشرفت‌های علمی با نگاه به طب سنتی
است، یعنی همواره فعالیت‌های دانشمندان دردوره‌های مختلف و تحقیقات و مطالعات آنان
طی اعصار و قرون، چراغ راه امروز ما است و به همین دلیل هیچ وقت نمی‌توانیم تلاش‌هایشان
را نا دیده بگیریم.
دانش قدمای پزشکی و داروسازی، مهم و مورد توجه است، اما نگاه علمی امروز، موضوع
دیگری است و مانند آن است که شخصی با روش های قدیمی، به دریانوردی بپردازد. درست
است که علوم قدیم دریا نوردی مبنای دریا نوردی جدید است، اما پیشرفت‌های علوم باعث
شده است که با دانش روز، هماهنگ شویم.
برای احیای طب سنتی نیز مسئولین ذی‌ربط با توجه به فرآیند موثر آن، باید بکوشند
داروهای گیاهی و طبیعی را به شکل فرآورده‌های امروزی و با اشکال جدید دارویی، وارد
بازار کنند.
دکتر جنیدی جعفری می‌افزاید: به نظر می‌رسد آیین نامه تاسیس دارو خانه‌های سنتی در
تعارض با روح حاکم بر قوانین و مقررات پزشکی و دارویی کشور است و تحت لوای حمایت
از طب سنتی، اجحاف ناروایی در حق دارو خانه‌های کشور انجام می‌شود. در حال حاضر
بسیاری از مردم اعمال نظارت بر مراکز فروش گیاهان دارویی را مطالبه میکنند و یکی
از نگرانی‌هایی که نظام سلامت باید به آن توجه کند، نظارت بر عملکرد و فعالیت‌های
عطاری‌ها است که متاسفانه به قدر کافی مورد توجه قرار نگرفته است.
بیتا مهدوی