گزارش از قطب گیاهان دارویی در کشور ؛
هگمتانه- گروه گردشگری، زهرا ذوالفقاری
همدان از دیرباز
خاستگاه انواع گیاهان دارویی، صنعتی و غذایی بوده است و گونه‌های مختلف گیاهی در
دامنه‌ها، دشت‌ها و کوه‌های آن می‌روید که امروزه طالبان زیادی دارد و از سویی
نخستین باغ گیاهان دارویی کشور، باغ گیاهان دارویی بوعلی‌سینا در همدان قرار گرفته
است که در نوع خود بی‌نظیر بوده و می‌تواند ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر به همدان
باشد هرچند تاکنون از این ظرفیت آنگونه که باید استفاده نشده است.
با رونق و توسعه
صنعت گردشگران در دنیا، امروزه گردشگران بسیاری در دنیا وجود دارد که علاقه زیادی
به طب سنتی یا گیاهان دارویی دارند و علاوه بر گردشگری محققان و دانشمندان بسیاری
در دنیا وجود دارد که دوست دارند به مناطقی سفر کنند که خاستگاه رویش انواع گونه‌های
گیاهی به ویژه گیاهان دارویی هستند.
در واقع گیاهان
دارویی از ارزش و اهمیت خاص در تأمین بهداشت و سلامت جوامع برخوردارند و در طول
سالیان متمادی نقش مهمی در درمان بشر بر عهده داشتند و امروزه نیز با مطرح شدن طب
سنتی و روی آوردن مردم به این طب از اهمیت بیشتری در جوامع برخوردار شدند.
استان همدان و
شهر همدان که در منطقه کوهستانی قرار گرفته است از گذشته‌های دور محل و خاستگاه
رویش انواع گونه‌های گیاهی دارویی، غذایی و صنعتی بوده است؛ به طوری که بیش از
هزار و 600 گونه گیاهی در همدان شناسایی شده است، ارتفاعات الوند از جمله کوه‌های
بوقاطی، گرین، آلمابلاق، خان‌گرمز، لشگردر، کوه سرده و گره گرمه گنجینه باارزش از
انواع گونه‌های گیاهی هستند که زیبایی این ارتفاعات را چندین برابر کرده است.
طبیعت بکر، کوه‌های
همدان با چشم‌اندازهای زیبا در دامنه‌های پوشیده از انواع گونه‌های گیاهی ظرفیتی
بی‌نظیر برای جذب گردشگران به کوه‌ها و دشت‌های این استان است که متأسفانه از این
ظرفیت تاکنون هیچ استفاده‌ای نشده است.
امروزه در کنار
جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی هر شهری، طبیعت و جاذبه‌های طبیعی یکی از ظرفیت‌های آن
شهر برای جذب گردشگران است، ظرفیتی که همدان در کنار داشتن جاذبه‌های تاریخی از آن
بهره‌مند است ولی از آن هیچ استفاده‌ای به این منظور نشده است.
در کنار کوه‌ها
و دامنه‌های پوشیده از گونه‌های گیاهی الوند، نخستین باغ گیاهان دارویی کشور باغ
گیاهان دارویی بوعلی‌سینا نیز در شهر همدان قرار دارد، باغی که در فضایی به وسعت
بیش از 3 هکتار در جنوب شهر همدان قرار گرفته است و در حال حاضر 250 گونه گیاهی
بومی و غیربومی در آن کشت شده است، این باغ یکی از باغ‌های هفتگانه گیاه‌شناسی در
کشور بوده که تنها باغ گیاه‌شناسی تخصصی غرب کشور نیز هست، این باغ در نوع خود نه
تنها در دنیا بلکه در کشور بی‌نظیر است و دارای قسمت‌های مختلفی چون مجموعه گیاهان
علفی و بوته‌ای، مجموعه درختان و درختچه‌های دارویی، مجموعه گیاهانه پیازی و لاله‌ها،
مجموعه گلخانه و محوطه تکثیر، استخر گیاهان آبزی و ... است که می‌تواند چشم هر
بیننده‌ای را به خود جلب کند، اما متأسفانه تاکنون از ظرفیت این باغ برای جذب
گردشگر استفاده نشده و به گردشگران معرفی نشده است و باغ گیاهان دارویی بوعلی‌سینا
نیز مانند بسیاری از ظرفیت‌های استان و همدان نهفته و پنهان مانده است.
*
گیاهان دارویی دارای جایگاه باارزش در صنایع دارویی است
عضو هیئت علمی
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در زمینه سابقه گیاهان
دارویی در همدان و باغ گیاهان دارویی در گفتگو با خبرنگار هگمتانه اظهار کرد:
گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ
درمان و هم پیشگیری از بیماری‌ها برخوردار هستند.
رمضان کلوندی با
اشاره به اینکه این بخش از منابع طبیعی (گیاهان دارویی) قدمتی همپای بشر داشته
است، عنوان کرد: گیاهان دارویی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول
نسل‌های مختلف بوده است.
وی با بیان
اینکه گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان‌های گیاهی و به طور کلی
فرآورده‌های طبیعی و به ویژه در طی سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است، گفت:
مهمترین علت آن اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی و ایجاد آلودگی‌های زیست
محیطی آنها است.
این مسئول اضافه
کرد: گیاهان دارویی و صنعتی دارای جایگاه باارزش در امور درمانی و صنایع هستند و
امروزه علیرغم پیشرفت‌های چشمیگری که در صنعت داروسازی و علوم شیمیایی به دست آمده
این گیاهان ویژگی خود را نه تنها از دست ندادند بلکه بیش از پیش در محافل علمی و
پزشکی و درمانی مورد توجه قرار گرفتند.
کلوندی با اشاره
به روند جایگزینی داروهای شیمیایی با داروهای گیاهی، ابراز کرد: با توجه به این
مهم، لزوم کاشت و تکثیر گونه‌های گیاهی دارویی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
وی ادامه داد:
این موضوع در نهایت نه تنها منجر به کاهش وابستگی دارویی به کشورهای خارجی خواهد
شد، بلکه تضمینی برای سلامتی نسل حاضر و نسل‌های آینده کشور است.
عضو هیئت علمی
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در ادامه سخنانش گفت:
استان همدان دارای بیش از هزار و 658 گونه گیاهی است که در کوه‌ها، دشت‌ها، دامنه‌ها
و ارتفاعات و سراب‌ها پراکنده هستند.
* 315 گونه
گیاه دارویی در همدان شناسایی شده است
کلوندی با اشاره
به اینکه از این تعداد 315 گونه آن دارویی هستند، افزود: تعدادی از این گیاهان
دارویی از قدیم‌الایام برای مردم شناخته شده بودند و مردم محلی با مصارف و استفاده‌های
درمانی آنها کاملاً آشنا بودند.
وی ابراز کرد:
استان همدان از گذشته‌های خیلی دور یکی از قطب‌های گیاهان دارویی در کشور بوده و
شواهد تاریخی گویای این امر است که در گذشته‌های خیلی دور استان همدان از مراکز
صدور گیاهان دارویی به دیگر نقاط ایران و حتی جهان بوده است.
این مسئول با
اشاره به برخی گیاهان دارویی در همدان مانند مفرا، آویشن، آذربه، کتیرا، توتیا،
بالنگ، تخم‌شربتی و... افزود: استان همدان در وزارت جهاد کشاورزی به عنوان قطب
گیاهان دارویی معرفی شده است.
کلوندی با اشاره
به باغ گیاهان دارویی همدان نیز بیان کرد: باغ گیاهان دارویی بوعلی‌سینا جزء اولین
باغ‌های گیاهان دارویی کشور است که اختصاصاً به جمع‌آوری و شناسایی و استقرار و
پژوهش در زمینه گیاهان دارویی می‌پردازد.
وی تصریح کرد:
تاکنون 250 گونه از 48 خانواده گیاهان بومی و غیربومی از مناطق مختلف جمع‌آوری شده
و در آن استقرار یافته است که روند جمع‌آوری و استقرار گونه‌ها ادامه دارد.
* باغ
گیاهان دارویی همدان در نوع خود بی‌نظیر است
وی با تأکید بر
اینکه باغ گیاهان دارویی همدان در نوع خود بی‌نظیر است، اظهار کرد: این باغ می‌تواند
علاوه بر توسعه اقتصادی برای همدان در توسعه گردشگری نیز مؤثر باشد.
کلوندی در این
زمینه اظهار کرد: اما متأسفانه در زمینه استفاده از باغ گیاهان دارویی و ظرفیت
همدان در زمینه گیاهان دارویی کار نشده است در حالی که می‌تواند ظرفیت خوبی برای
جذب گردشگر به همدان باشد.
وی با اشاره به
اینکه باغ گیاهان دارویی بوعلی‌سینا همدان اولین باغ گیاهان دارویی در کشور است،
افزود: این باغ، باغ گیاه‌شناس تخصصی غرب کشور است که با توجه به استقبال عموم
مردم از گیاهان دارویی می‌تواند توجه محققان علوم گیاه‌پزشکی و داروسازی را به خود
جلب کند و به عنوان فضای مناسب گردشگری در استان همدان مورد بازدید قرار بگیرد.
کلوندی در بخش
دیگری از سخنان خود به برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی از دامنه‌ها، کوه‌ها و دشت‌های
استان اشاره و تصریح کرد: متأسفانه برداشت‌های بی‌رویه مردم از گیاهان دارویی و
سودجویی از آنها، حیات این گیاهان را به خطر انداخته است.
وی با بیان
اینکه مدیریتی بر کندن گیاهان کوهی و خودرو در کوه‌ها و دامنه‌ها وجود ندارد،
افزود: افراد تنها سودای کندن این گیاهان را در سر دارند و برایشان مهم نیست که
آیا این گیاهان سال‌های بعد هم رشد خواهند کرد یا نه.
این مسئول با
بیان اینکه موسیر یکی از گیاهان بومی همدان و در حال انقراض است، گفت: گیاهانی چون
مفرا، کتیرا، گون و آذربه و آویشن نیز در معرض خطر هستند.
کلوندی با تأکید
بر اینکه ادارات مختلف چون اداره منابع طبیعی و آبخیزداری باید بر برداشت این
گیاهان نظارت کنند، افزود: متأسفانه نظارتی بر گیاهان ریشه‌ای وجود ندارد.
وی با اشاره به
این مطلب که اهمیت همین گیاهان باید برای مردم فرهنگ‌سازی شود، عنوان کرد: مردم
باید بدانند که این گیاهان در معرض خطر هستند و بی‌رویه اقدام به برداشت آن نکنند.
* وجود 45
هزار هکتار ذخیره‌گاه جنگلی در استان
مدیرکل منابع
طبیعی و آبخیزداری استان همدان نیز در زمینه حفاظت از گیاهان دارویی استان همدان
به خبرنگار هگمتانه گفت: حدود 45 هزار هکتار ذخیره‌گاه جنگلی در استان همدان وجود
دارد که دارای گونه‌های گیاهان دارویی و صنعتی غذایی هستند.
محمدرضا همتی در
ادامه افزود: هرگونه واگذاری و انجام فعالیت صنعتی و معدنی و... در این مراتع
ممنوع است و حفاظت از گونه‌های گیاهان یکی از اقدامات مهم منابع طبیعی استان است.
وی اظهار کرد:
در واقع حفظ پوشش گیاهی، حفظ منابع آب و خاک را در بردارد و اولویت ما حفظ پوشش
گیاهی است؛ چراکه نقش مهمی در توسعه پایدار دارند.
مدیرکل منابع
طبیعی و آبخیزداری استان همدان در مورد برداشت‌های بی‌رویه از این گیاهان عنوان
کرد: هر ساله دستورالعملی از سازمان جنگل‌ها در ارتباط با گونه‌های گیاهی، غذایی و
دارویی صادر می‌شود که با توجه به میزان بارش‌ها و نزولات جوی و وضعیت جنگل‌ها و
مراتع میزان بهره‌برداری از گیاهان مشخص می‌شود.
همتی تصریح کرد:
گیاهان موجود در مراتع استان همدان شامل گیاهان ممنوعه، گیاهان ممنوعه برداشت،
گیاهان برداشت‌های مجاز و گیاهان برداشت‌های مجاز مشروط می‌شود که در قالب
دستورالعمل‌ها مجوز برداشت صادر می‌شود.
* توتیا و
کرفس کوهی به شدت در حال انقراض است
وی با تأکید بر
اینکه برداشت برخی گونه‌های گیاهی مطلقاً ممنوع است، گفت: از گونه‌های در حال
انقراض که به شدت کاهش یافته است می‌توان به توتیا، کرفس کوهی و ... اشاره کرد.
این مسئول ادامه
داد: برخی گونه‌های دیگر مانند موسیر، ارژنگ، ارغوان، بنه، زالزالک، ریواس و ...
وضعیت نامطلوبی دارند و رو به کاهش است که باید توجه بیشتری به آنها شود.
همتی عنوان کرد:
در برخورد با برداشت بی‌رویه از گونه‌های گیاهی، اداره منابع طبیعی استان همواره
تیم‌های گشت و مراقبت و حفاظت دارد و البته شاید برخی مواقع کسی به دور از چشم
مأموران گیاهان را برداشت کند.
وی در مورد
موسیر گفت: این گیاه جزء گیاهان بومی استان است که برداشت آن در ملایر و نهاوند
ممنوع است.
مدیر کل منابع
طبیعی و آبخیزداری استان از توقیف 5 هزار کیلوگرم موسیر که به صورت غیرمجاز برداشت
شده بود، خبر داد و بیان کرد: متخلفان به مراجع قضایی معرفی شدند.
* فشار دام
مازاد بر مراتع استان
همتی در ادامه
سخنان خود افزود: نکته حائز اهمیت در مورد فشار دام مازاد بر مراتع است که علیرغم
پیگیری‌های طولانی‌مدت و ممیزی مراتع و اجرای چند برنامه مانند تعادل دام و مرتع و
اجرای طرح‌های مرتع‌داری و... نتیجه مطلوبی در این زمینه حاصل نشده است.
وی در این خصوص
گفت: به همین دلیل مراتع استان همدان با فشار 3 برابری دام مواجه هستند و این در
حالی است که ظرفیت مراتع استان 600 هزار واحد دامی است اما بیش از دو میلیون واحد
دامی از مراتع استان استفاده می‌کنند.
این مسئول با
اشاره به این مطلب که مراتع استان سیر قهقرایی را طی می‌کند، ابراز کرد: برداشت
گیاهان دارویی تابع شرایط و ضوابط خاص بوده که توسط کارشناسان فنی در حوزه منابع
طبیعی و مرکز تحقیقات تدوین می‌شود.
همتی تأکید کرد:
حفظ تعادل دام و مرتع، رعایت تقویم کوچ عشایر، تناسب تعداد دام با ظرفیت مراتع
استان و عدم برداشت غیرمجاز مردم از مراتع می‌تواند در حفظ گونه‌های گیاهی استان
تأثیر بگذارد.
وی بیان کرد:
مردم می‌توانند برداشت‌های غیرمجاز را با تماس با تلفن رایگان 1504، که مربوط به
یگان امداد حفاظت از منابع طبیعی استان است، گزارش بدهند.
معاون گردشگری،
اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان هم در گفتگو با خبرنگار
هگمتانه در این زمینه بیان کرد: گردشگری انواع و اقسام مختلفی دارد که از آن جمله
می‌توان به گردشگری سلامت، ورزشی، مذهبی، طبیعت‌گردی و... اشاره کرد.
علی خاکسار با
بیان اینکه گردشگری سلامت یکی از شاخه‌های گردشگری در دنیا است، افزود: این نوع
گردشگری امروزه در دنیا رونق بسیاری دارد که در کشور ما نیز در استان‌هایی مانند
آذربایجان شرقی و خراسان رضوی به آن توجه شده است.
وی در ادامه
عنوان کرد: همدان نیز به دلیل برخورداری از ظرفیت‌های لازم و زیرساخت‌های پزشکی و
وجود گیاهان دارویی در مناطق حفاظت شده و کوه‌های بوقاطی و الوند ظرفیت خوبی در
این زمینه دارد.
این مسئول با
اشاره به اینکه گردشگری سلامت تفاهم‌نامه‌ای است که در بین وزارت بهداشت و درمان و
میراث فرهنگی پیگیری می‌شود، تصریح کرد: میراث فرهنگی از این طریق برای کسانی که
تمایل به فعالیت در این حوزه دارند مجوز صادر می‌کنند که البته باید مجوز خدمات
مسافرتی داشته باشند.
خاکسار با اعلام
این خبر که در همدان نیز تعدادی از دفاتر خدماتی برای این نوع گردشگری اظهار تمایل
کردند، بیان کرد: ظرفیت دیگری که در گردشگری سلامت می‌توان از آن استفاده کرد
ایجاد سلامتکده‌های طب سنتی و ترویج استفاده از گیاهان دارویی به جای گیاهان
شیمیایی است.
وی با اشاره به
اینکه همدان در زمینه گیاهان دارویی دارای جاذبه‌های بسیاری است، ابراز کرد: اما
از این ظرفیت‌ها به درستی استفاده نشده است در حالی که می‌توان از آن برای جذب
گردشگر استفاده کرد.
با این تفاسیر و
با توجه به وجود کوه‌ها و دامنه‌های پوشیده از گیاهان دارویی در همدان و همچنین
وجود نخستین باغ گیاهان دارویی کشور در همدان باید از این ظرفیت‌ها در راستای
توسعه و رونق اقتصادی و گردشگری همدان استفاده کرد که البته حفاظت از پوشش گیاهی
در کوه‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است که تمامی این موارد به همت مسئولان استانی
و فرهنگ‌سازی مردم بستگی دارد.