آدمی همواره با
این سوال روبرو بوده که چرا گاهی بیمار میشود؟ طبیعی است که برای درمان و
پاسخگویی به این سوال هم فرض‌های متعددی را مطرح کرده است. بشر اولیه و حتی برخی
اقوام و فرهنگ‌های فعلی معتقد بوده و هستند که بیماری رخدادی است که در اثر حلول
ارواح شیطانی، خبیثه و یا خشم خدایان ایجاد میشود و بدین منظور آیین‌ها و مناسک
مختلفی را جهت خروج آنها و یا رفع خشم خدایان توسط کاهنان، جادوگران و ساحران به
کار می‌‌بندند.
بعدها و با
پیشرفت علم و عقلانیت، فلاسفه و پزشکان به ویژه مشاهیری چون جالینوس، بقراط، بوعلی‌سینا
و... نظریه‌های دیگری را در این باب مطرح کرده و تاکید داشتند که روح و روان،
وجودهای جداگانه هستند که بیماری هر کدام درمان خاص خود را می‌‌طلبد. بنابراین با
تکیه بر برخی درمانهای گیاهی و رفتاری و بعضا مخلوط با دانش‌‌های زمانه خود
مانند کیمیاگری در صدد درمان این آلام برآمدند.
صدها سال بعد و
با ظهور رنسانس، پزشکی و جراحی نیز پیشرفتهای چشمگیری نمود که با تاکید بر نقش
عوامل جسمی در ایجاد بیماری‌ها ضمن مردود دانستن برخی نظریات قدما توانست مسیر‌‌های
جدید و تخصصی‌تری را در درمان بیماری‌ها در پیش گیرد. با این حال در عصر حاضر
اختراع داروهای شیمیایی و نیز پیشرفتهای جدید ابرازی و علمی در عرصه تشخیص و
درمان را می‌توان تحولی شگرف در درمان و سلامت بشر دانست که توانسته قریب به
اکثریت افکار و روش‌های درمانی گذشته را با چالش‌های اساسی در باب صحت در درمان و
یا تشخیص مواجه نماید.
با این وصف اما
هنوز بسیاری از افراد کماکان به درمانهای سنتی اعتقاد راسخ داشته و معتقدند این
شیوه‌ها در بازگردان سلامتی به ایشان معتبرتر است.
ایران مهد علم
و اخلاق
مطالعه‌ای
سطحی در تاریخ کافیست تا به شما بفهماند ایران مهد بسیاری از علوم و فنون و نیز
صنعت‌های پایه است. ضمن اینکه در این میان نیز علم طبابت و شاخه‌‌های مرتبط با آن
مانند گیاه‌شناسی، داروسازی و یا روانشناسی و حتی جراحی نیز به لطف وجود مشاهیر و
دانشمندانی بزرگ و نام‌آور از این قاعده مستثنی نبوده و از علوم سرآمد این سرزمین
محسوب میشود.
در واقع اگر
بخواهیم ریشه و خاستگاه بسیاری از علوم مرتبط با پزشکی و داروسازی را بیابیم به
جایی جز ایران و به افرادی جز بوعلی سینا، زکریای رازی، فارابی و... نمی‌‌رسیم که
هر کدام توانسته‌اند به نوبه خود بن مایه‌ها و ستون‌های جاودانی این علوم را بنا
کنند. به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران اعتبار و روایی نظریات این اندیشمندان تا
بدان حد بالا بوده و هست که حتی به‌رغم پیشرفتهای امروزی اما هنوز بسیاری از آثار
ایشان محل رجوع و تامل را توسط دانشمندان امروزی دارد.
بسیاری
بر این باورند پیشتر از آنکه بتوان افرادی مانند لویی پاستور، کُخ، رامون کاخال و
فروید و... را پدران علم پزشکی و روانشناسی دانست، این نام‌آوران ایرانی هستند که
افتخار داشتن نشان پایه‌گذاری منطقی و علمی پزشکی و درمان را در طول اعصار و تاریخ
بر سینه داشته‌اند.
البته نکته
بسیار مهم نیز اینجاست که علی‌رغم وجود شاخه‌‌های متعدد از طب سنتی در اقصی نقاط
جهان اما به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران، طب سنتی ایرانی آمیزه‌ای است متعادل،
متکامل و سرشار از مبانی و جستارهای علمی، عقلانی، دینی و اخلاقی که توانسته است
با تکیه بر همین اصول و معیارها در اعصار مختلف منطقی‌ترین و در عین حال سالم‌ترین
روش‌های تشخیص و درمان را در نوع خود و در راستای برطرف نمودن امراض و آلام جسمی و
روحی انسانیت در دستور کار قرار دهد و به جهانیان نیز بیاموزد.
روش‌هایی که نه
تنها با کمترین ضریب خطا و تبعات حاشیه‌ای در درمان همراه می‌‌باشد بلکه می‌تواند
مروج بسیاری از مبانی اخلاق و نیز سبک‌های زندگی سالم نیز به بشریت باشد. مُحسنه‌ای
بی‌مانند که شاید بسیاری از علوم به ظاهر پیشرفته و صاحبان تخصص امروز از آن بی‌بهره‌اند.
*همدان،
شهری ریشه‌دار در طب سنتی
با اینکه از قدیم‌الایام و در تمامی نقاط ایران طب سنتی رواج داشته و وجود انواع
و اقسام عطاری‌ها و طبابت‌خانه‌‌های سنتی نیز دلیل محکمی بر این ادعاست، با این
وجود شهر همدان با قدمت چند هزار ساله خود و نیز به لطف میزبانی گوهری بی‌همتا
همچون شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا شاید به نحو بسیار متمایزی در این موضوع و در بین
دیگر استان‌ها و شهرها مطرح است.
امروزه نیز
چندین مطب، آزمایشگاه، مرکز تشخیص و بیمارستان و درمانگاه در شهر همدان وجود دارد
که روزانه پذیرای تعداد بسیار زیادی از مراجعان است. با این حال اما اگر از اکثریت
بزرگان و میانسالان و حتی نسل جدید بپرسید که بین روش‌های مدرن و سنتی کدام ایمن‌تر
و صد البته کم عارضه‌تر است، بی‌شک روش سنتی را نام می‌برند و یا اگر از آنها
بخواهیم شاخص‌ترین و مشهورترین پزشکان را نام ببرند، به طور یقین در کنار پزشکی
مدرن از پزشکان طب سنتی هم برای شما نام خواهند برد و عجیب‌تر اینکه بسیاری از این
افراد نام اشخاصی را به زبان خواهند برد که ممکن است ایشان را هم ندیده باشند اما
به صرف شهرت قبلی و شاید هم روایت برخی مکارم و محسنّات رفتاری از سوی بزرگان برای
ایشان جایگاه علمی و احترام قلبی قائلند.
درمانگرانی که شاید به ظاهر و در هیاهوی مدرنیته و تکنولوژی‌‌های امروز نام و
نشان معروف و حتی تبلیغات و تابلویی بر سر درب محل کار خود ندارند اما با این حال
توانسته‌اند با تکیه بر تجربیات شخصی و تلفیق آنها با برخی علوم تجربی امروز و صد
البته حفظ مبانی اخلاقی و انسانی جایگاه خویش را به عنوان درمانگرانی معتبر و صاحب
نام حفظ نموده و در گذر زمان همچنان به ایفای نقش خویش بپردازند.
خاندان خسروی
پیشرو در طب سنتی در همدان
خاندان خسروی و به تعبیر عامیانه‌تر سید خسرو، از این دست افرادند که در این شهر
نامی به بلندای صدها سال تاریخ و ده‌ها نسل دارند. قطعا قدیمی‌ترها حُجره و عطاری
"سید احمدعلی خسروی" را در سرگذر به خاطر دارند و صد البته شخصیت سید
جلیل‌القدری را که با همان کسوت روحانیت در پشت میزی ساده و به دور از تکلف‌‌های
امروزی با درمان‌ها و داروهایش نه تنها به آلام مردم این شهر که حتی به بسیاری از
هم وطنان و میمهمانان دور و نزدیک امید و آرامش می‌بخشید.
شاید امروزه
دیگر آن حجره تعطیل و فاقد فعالیت درمانی شده اما با این حال هنوز نام و جایگاه
سیداحمد در دل و خاطرات مردم همدان زنده است و شاید همین اقبال و علاقه مردم به
شخصیت او بود که ما را بر آن داشت تا در راستای بازخوانی جایگاه و وضعیت فعلی طب
سنتی در همدان با محوریت قرار دادن شخصیت او، دست به قلم شده و به سراغ تنها فرزند
او "سید مهدی خسروی" که هم اکنون ادامه‌دهنده نام پدر است، برویم.
درمانگری که شاید به مانند پدر کسوت روحانیت نداشته باشد اما منش و اخلاق روحانی
او و نیز تقیدش به ادامه همان اسلوب و سیرت خانوادگی باعث شده تا هنوز نام و چراغ
حجره سید خسرو روشن بماند.
بوعلی سینای
ثانی شهر همدان
سید مهدی در همان مغازه گیاهان دارویی ساده و بی‌آلایش خود و البته در گرماگرم
معاینه مراجعان، پرسش‌‌های ما را پاسخ داد و ابتدا هم به سراغ تاریخچه کاری خود و
خانواده‌اش رفت و گفت: خاندان خسروی نزدیک به 9 تا 10 نسل است که به امر طبابت
سنتی مشغول است و همگی در زمانه خود رسمی و دارای کتاب و تجربه بوده‌اند. پدر من،
سید احمد نهمین نسل خاندان خسروی و فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران و دارای پروانه
نظام پزشکی بود. ایشان 105سال عمر کرد و به دلیل تجربیات و نیز آگاهی به امراض در
این منطقه به بوعلی سینای ثانی شهرت داشت. همچنین ایشان در منزل لابراتوار داشتند
و اکثر داروها را خودشان در منزل تهیه می‌کردند.
و اما بنده،
سید مهدی خسروی، دهمین نسل از این خاندان هستم. در سال 1348دانشجوی فیزیولوژی
دانشگاه تهران بودم. دارای سابقه تدریس و ریاست آموزش و پرورش هستم و هم اکنون نیز
قریب به 23 سال است که با تکیه بر دانش آکادمیک و نیز آموخته‌‌های پدری در این
داروخانه سنتی مشغول به کار می‌باشم و البته باید اذعان کنم به رغم تحصیل در دانشگاه
اما آموزه‌‌های من نزد پدر تقریبا 20 برابر ارزشمندتر از تحصیلات دانشگاهی است.
ضمن اینکه بنده دارای مجوز طبابت هم از پدرم هستم که نسل اندر نسل و پس از تکمیل
آموزش از پدران به فرزندان داده می‌شده است.
مبانی طب سنتی
چیست؟
به
گفته سید مهدی گرچه طب سنتی به ظاهر فاقد کلاس، دانشگاه و یا حتی شیوه‌نامه رسمی
است اما به لحاظ قدمت و نیز مبانی ساختاری تجربی و اخلاقی دارای اصول و بنیادهای
مستحکمی است که باعث دوام و قوام آن تا الان شده است.
وی تاکید کرد: در این شیوه درمانگری پس از طی دوره چند ساله آموزش، شناسایی امراض
و خواص گیاهان، همیشه شاهد اخذ و انعقاد عهد و پیمان‌‌های کتبی و یا شفاهی حرفه‌ای
و اخلاقی میان استاد و شاگرد هستیم که پدر بنده نیز همین قاعده را درباره من به
اجرا گذاشت.
در حقیت رکن
اساسی و مهم در این شیوه، جدا از مبحث درمان و تجویز دارو تاکید بر حفظ مبانی
اخلاقی و مردم‌داری است که متاسفانه در پزشکی امروز و به‌رغم قسم‌نامه بقراطی که
همه اطبا را موظف به رعایت آن می‌کند، مغفول و متروک مانده است.
سید مهدی ادامه
می‌دهد: پدرم از بین 6 فرزند خود بنده را جهت تعلیم این علوم انتخاب و پس از پایان
دوره آموزش که مبتنی بر 6 علم زمانه مانند پزشکی، گیاه‌شناسی، جفر و... بود ضمن
اعطای مدرک به بنده، مرا ملزم و متعهد به رعایت اصولی همچون عدم شرکت در قتل کسی و
یا سقط جنین، رعایت حال فقرا و کسانی که توانایی پرداخت هزینه درمان را ندارند و
حتی الزام به کمک مالی به ایشان از محل درآمد طبابت‌خانه، داشتن اخلاق و رفتار خوش
و رعایت مساوات با بیماران و نیز عدم تجویز دارویی که از خواص آن بی‌اطلاع هستم،
نمود.
اما در حال
حاضر مردم به اشتباه تصور می‌کنند که بیش از 90 درصد افرادی که در این صنف دارو
تجویز می‌کنند، از خواص و موارد استفاده آن بی‌اطلاع هستند.
همدان و تاریخ
برجسته آن در طب سنتی و گیاهان دارویی
آن
گونه که سید مهدی خسروی معتقد است مردم شهر همدان در خصوص اعتماد و گرایش به طب
سنتی دارای اعتقادات محکم و ریشه‌داری هستند و در تاریخ نیز شاهد هستیم که همچون
شهر شیراز، همدان نیز در بسط و توسعه این علم دارای پیشینه و تاریخ برجسته‌ای است
و حتی در تاریخ ذکر شده است که یکی از نوادگان بقراط، پزشک یونانی مدت‌های مدیدی
را در همین همدان و در کوهی به نام کوه بقراطی مشغول شناسایی گیاهان دارویی بوده
است.
وی خاطر نشان
کرد: همچنین ماحصل تجربیات و تلاش‌های قدمای ما در این زمینه در قالب کتاب‌های
متعدد نوشته شده است که در یک نمونه آن که تقریبا 60 سال قبل در نزد پدر من محفوظ
بود، خواص بیش از صدها گیاه بر اساس حروف الفبا نتطیم شده بود.
جالب است
بدانید همان زمان نمایندگان کشور انگلستان خواستار خریداری آن شدند که پدرم از این
کار امتناع کرد. با این وجود بعدها به دلیل خیانت فردی این کتاب از دسترس ما خارج
و از کشور بیرون برده شد. از این گونه کتب در شهر ما بسیار بوده که متاسفانه به
علت بی‌توجهی مردم، توسط سیاحان و خارجی‌ها با قیمت‌های پایین خریداری و از کشور
خارج شده است.
خوشبختانه به
رغم برخی بی‌توجهی‌ها اما هنوز عمیقا معتقدم جایگاه و ارزش طب سنتی در میان مردم
همدان حفظ شده و مردم رغبت بالایی به آن دارند.
چند درصد
داروها و درمانهای مورد استفاده در این شیوه مورد تائید است؟
از
نظر وی پاسخ به این سوال بسیار چالش برانگیز و البته سخت است؛ زیرا در یک سو
تجویزکنندگان این درمان و داروها قرار دارند که اگر بخواهیم اشکلات ایشان را به
خودشان بگوییم، باعث رنجش و ناراحتی میشود و از سوی دیگر نیز اگر بخواهیم سکوت
کنیم، در برابر خدا و بیماران مسئول و مدیون خواهیم ماند.
متاسفانه زیاد
برخورد می‌کنیم به کسانی که داروهایی برای بیمارشان تجویز کرده‌اند که نه تنها
ارتباطی با ان بیماری ندارد بلکه مضر هم قلمداد میشود. حال اگر بخواهم تذکر بدهم
همکاران ناراحت شده و در این باب متهم به نان‌بری می‌شوم. عبارتی که بارها آن را
شنیده‌ام و از سوی دیگر هم نمی‌خواهم مسئول تجویز داروی غلط باشم. البته منشا این
مشکل هم متاثر از ورود افراد غیر متبحر و بی‌اطلاع به این رشته است.
در حال حاضر
تحقیق و بررسی‌ها نشان می‌دهد در همدان بیش از 50 باب عطاری، گیاهان دارویی و
عرقیات‌فروشی وجود دارد که بیشتر متصدیان آن فاقد تجربه و اطلاع لازم در باب
محصولات خود هستند و این یعنی یک تهدید بالقوه در این صنف. در یک عبارت ساده یعنی
رجحان منفعت فروشنده بر مصلحت بیمار. ضمن اینکه برخی اخبار تایید شده نیز حکایت از
عرضه برخی مخدرهای گیاهی در پوشش داروهای گیاهی در این اماکن دارد که بر چالش‌های
فرا روی این صنف و درمانگران صادق آن می‌افزاید.
خسروی با تائید
این موضوع عنوان کرد: در جهت جلوگیری از تبعات این امر هر 2 تا 3 ماه در اتحادیه
صنف مربوطه تشکیل جلسه داده و به انتخاب بازرس و ناظر می‌پردازیم که این افراد با
حضور در اماکن نسبت به بررسی، طبقه‌بندی و تائید صحت و سلامت دانش افراد و داروها
اقدام می‌کنند. با این حال اما هنوز خلاهای بسیار است. نظارت، حلقه مفقوده نظام
کنترلی است و امروزه در جامعه ما و در همه شئون و ارکان آن نظارت به معنای واقعی
پایین و در صنف ما بسیار پایین‌تر است.
بی‌توجهی و کم
مهری مسئولان کشوری و استانی نسبت به حفظ این سنت ریشه‌دار
سید مهدی با
بیان اینکه این شیوه از درمان فعلا مبتنی بر آموزش‌های پدر به پسری است و هم اینک
نیز فرزند بنده در حال فراگیری این سنت خانوادگی است، گفت: به موازات یادگیری
پسرم، افرادی که به عنوان کمک و یا همکار در این داروخانه مشغول به کار می‌شوند
نیز به اطلاعات خوبی در خصوص بیماری‌ها و علل و نیز درمانهای دارویی آنها دست می‌یابند.
با این حال اما
جای تاسف است که نظام درمانی حاضر علاقه چندانی به توسعه این حرفه ندارد. حتی پدر
من نیز به دانشگاه همدان نامه نوشت که می‌تواند در امر تدریس و انتقال این دانش به
دانشجویان و نسل جدید همکاری کند اما متاسفانه از سوی مدیران وقت متهم به بی‌سوادی
و حتی جادوگری شد.
بنده نیز در
هنگام حضور وزیر بهداشت رسما اعلام همکاری کردم. با اینکه معلوم نیست چقدر دیگر از
عمرم باقی است، با این حال حاضرم با تمام توان و ظرفیت‌های موجود نسبت به تدریس و
پرورش دانشجو در این نوع طب اقدام کنم؛ اما باز هم مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار
گرفتم. اما هنوز هم معتقدم سطح و پذیرش طب سنتی در همدان در مقایسه با دیگر استان‌ها
از مقبولیت و جایگاه بالاتری برخوردار است.
متاسفانه این
کم لطفی‌ها مربوط به امروز و دیروز نظام اداری ما نیست، زیرا به نقل از خبرگزاری
فارس، معاون دانشگاه علوم پزشکی همدان راه‌اندازی دانشکده طب سنتی را ملغی دانسته
و تاکید کرده که فقط قرار است رشته طب سنتی ایجاد گردد. همچنین به گفته فرهانی،
معاون طب سنتی در وزارت بهداشت هم به مدیرکل طب سنتی تغییر یافته و به همین دلیل
نیز توسعه طب سنتی در قالب ایجاد رشته انجام میشود.
و یا در نمونه
دیگر در حالی که انجمن علمی طب سنتی ایران نیز در بیانه‌ای با اشاره به اینکه در
سه دهه گذشته سازمان جهانی بهداشت استراتژی‌‌های متعددی را در راستای گسترش طب
سنتی منتشر و همه کشورها را ملزم به پرداختن به آن نموده، تصریح می‌کند که با وجود
توجه کلامی سیاستگذران کشور در این مورد اما هنوز اقدام عملی متناسب و شایسته‌ای
در این راستا صورت نگرفته است.
سخن آخر پیر
طبابت سنتی همدان
سید
مهدی خسروی با بیان این که شاید در مقامی نباشد که بخواهد نصیحتی به هم صنفان خود
داشته باشد اما تذکر چند نکته را لازم می‌داند، تاکید کرد: ابتدا خواهش می‌کنم
همکارانم ضمن پایبندی به اصل اخلاق‌مداری و مردم‌داری از تجویز داروهایی که فایده‌ای
به حال بیماران ندارد، اکیدا خودداری کنند. در عین حال بیماران نیز در خصوص
استفاده از داروها صرفا به تجربیات شخصی اکتفا نکرده و طبیبان این صنف را در امر
تشخیص بیماری مَحرم و صاحب نظر بدانند.
خواهش دیگرم
این است که همکارانم تنها به فکر مادیات نباشند. قدر مسلم هر کس خدا را ناظر بر
اعمال خود بداند کجراهه نمی‌رود. متاسفانه امروزه شاهد برخی سوءاستفاده‌‌های
ناجوانمردانه به نام طب سنتی در بین مردم هستیم. افرادی که اطلاع داریم در همین
اطراف و اکناف همدان با دریافت مبالغی بالا به بیمار وعده درمان می‌دهند اما در
آخر نتیجه‌ای جز ضرر مالی و ادامه و شاید هم تشدید بیماری نصیب بیمار نمی‌کنند.
در عین حال
تعداد افرادی که در این صنف با صداقت کار کرده و هر از چند گاهی نیز به صورت تلفنی
و یا حضور در جلسات مشکلات و مسائل خود را با همفکری با بنده و دیگر دوستان حل می‌کنند،
کم نیست و عمل این افراد قابل تقدیر است و البته ای کاش مسئولین نیز کمی به فکر
حفظ این سنت ریشه‌دار بودند!