کتاب «پژوهش‌هایی در آثار علمی و فلسفی بوعلی سینا»، مجموعه مقالاتی است به قلم پژوهشگرانی داخلی و خارجی در باب آثار و فعالیت‌های این نابغه بزرگ که به گردآوری و ویرایش دکتر جعفر آقایانی چاوشی ــ عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف ــ تدوین یافته و از سوی بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در همدان به آستانه انتشار رسیده است.
دکتر جعفر آقایانی چاوشی در آستانه
انتشار «پژوهش‌هایی در آثار علمی و فلسفی بوعلی سینا» از مشکلات پیش‌آمده برای این
کار می‌گوید. به نظر او جوانان ایرانی به‌ویژه باید از سخت‌کوشی و دانش طلبی ابن‌سینا
درس بگیرند؛ او که علاوه بر نبوغ خدادادی آنی از مطالعه و نگارش غافل نمی‌شد و در
آن زمان که نگارش کتاب و رساله به آسانی اکنون نبود این همه کتاب تدوین کرد.
خبرگزاری کتاب گفت وگویی با دکتر
آقایانی چاوشی درباره آن انجام داده است:
انگیزه شما از
پرداختن دوباره به ابن‌سینا چه بود؟
ـ دغدغه اصلی
من از ده یا دوازده سال پیش که در دانشگاه صنعتی شریف و پژوهشگاه علوم انسانی و
مطالعات فرهنگی به کار تدریس و پژوهش پرداختم، شناساندن دانشمندان اسلامی به
ایرانیان و بیگانگان بود چرا که می‌دیدم غربیان در معرفی بزرگان علمی و فلسفی خود،
از نگارش کتاب و مقاله گرفته تا ساختن فیلم و برگزاری همایش به‌خوبی بهره می‌برند
تا کشورهای دیگر را تحت سیطره فرهنگی خود قرار دهند و خود را پیشتاز علم و معرفت
معرفی کنند. ما به‌عکس، کاری در خور توجه غربیان و حتی ایرانیان درباره بزرگان
علمی خود نکرده‌ایم. به همین جهت نخستین کارم را با ویژه‌نامه‌های خیام در فصلنامه
فرهنگ، از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی شروع کردم. سه ویژه‌نامه
را به خیام اختصاص دادم که شامل مقالاتی متعدد درباره ریاضیات، فیزیک، موسیقی و
فلسفه خیام بود؛ کاری که پیش از آن در این تنوع موضوعی سابقه نداشت. این ویژه‌نامه‌ها
که به سه زبان فارسی، انگلیسی و فرانسه بود تحسین استادان ایرانی و خارجی را در پی
داشت. مشابه این کار را برای خواجه نصیرالدین طوسی انجام دادم و دو ویژه‌نامه قطور
به سه زبان درباره این دو دانشمند بزرگ انتشار دادم.
استقبال گرمی که از این ویژه‌نامه‌ها شد مرا برانگیخت تا به سراغ ابن‌سینا بروم و
نظیر همان کارها را درباره این نابغه ایرانی بکنم. البته در آن زمان دکتر مهدی
گلشنی ریاست پژوهشگاه را برعهده داشت و بزرگترین پشتوانه برای من بود.
متأسفانه با رفتن ایشان و آمدن رئیس جدید با مشکلات جدی مواجه شدم. ناگزیر توانستم
تنها یک جلد از این مجموعه مقالات را در اختیار پژوهشگاه قرار دهم و از کار کردن
در این مؤسسه استعفا دادم.
متأسفم که این تأخیر چندساله، هم به من و هم به نویسندگان مقالات لطماتی وارد کرد.
از همه این نویسندگان عالیقدر و بزرگوار که تا این زمان برای چاپ مقالات خود صبر
پیشه کردند، پوزش می‌خواهیم و به آنان قول می‌دهیم که دو جلد دوم و سوم از این
کتاب را با زیبایی هر چه تمامتر چاپ کنیم تا جبران مافات شود. البته با کمال تأسف
باید بگویم که آقای دکتر ساسان سپنتا که دو مقاله مهم برای این کار فرستاده بودند،
چندی پیش به رحمت ایزدی پیوستند.
این درددلها را کردم تا بدانید که کسانی که دغدغه خدمت به فرهنگ ایران دارند با چه
مشکلات و ناملایماتی دست به گریبان هستند.
شیوه شما در
گزینش مقالات این کتاب‌ها چگونه بوده است؟
ـ من بارها گفته‌ام، مقالاتی را انتخاب می‌کنم که حرف تازه‌ای برای گفتن در بر
داشته باشند. خوانندگان با مطالعه مقالات این جلد متوجه خواهند شد که در این باره
اغراق نکرده‌ام. این مقالات برگزیده، همگی داوری شده و به دلایلی انتخاب گردیده‌اند.
به نظر شما چه
ویژگی ابن‌سینا امروزه بیشتر می‌تواند برای جوانان ما الگو شود؟
ـ ایمان مذهبی
و پشتکار علمی، دو خصیصه این مرد بزرگ است که جوانان می‌توانند سرمشق خود قرار
دهند. می‌دانیم که ابن‌سینا در علوم زمان خود به‌ویژه علم طب سرآمد اقران به شمار
می‌رفت و آوازه نبوغش در معالجه بیماریها در تمام سرزمینهای اسلامی پیچیده شده
بود. اما همین مهارت در پزشکی دردسرهایی را برای او فراهم کرده بود، چرا که
پادشاهان آن زمان مایل بودند او را به عنوان پزشک مخصوص خود به خدمت گیرند؛ کاری
که با آزادمنشی و ایمان ابن‌سینا همخوانی نداشت و همین نیز باعث دربه‌دری او شده
بود. جوانان ایرانی باید متوجه شوند که همان گونه که این دانشمند، دانش و تجربه
خود را در اختیار پادشاهان خودکامه قرار نداد، آنان نیز باید به او تأسی کنند و از
خدمت برای بیگانگان و نظامهای ضداسلام بپرهیزند تا خواسته یا ناخواسته دستشان به
گناه آلوده نشود.
از طرف دیگر سیاسیون و متولیان امور فرهنگی و علمی نیز نباید کاری کنند که علما و
دانشمندان کشور زندگی توأم با فشار و اضطراب داشته باشند و از میهن اسلامی خارج
شوند و به استخدام دشمنان در آیند.
جوانان ایرانی به‌ویژه باید از سخت‌کوشی و دانش طلبی ابن‌سینا درس بگیرند؛ او که
علاوه بر نبوغ خدادادی آنی از مطالعه و نگارش غافل نمی‌شد و در آن زمان که نگارش
کتاب و رساله به آسانی اکنون نبود این همه کتاب تدوین کرد.
با توجه به
آثار و مجموعه مقالاتی که پیش از این درباره ابن‌سینا به چاپ رسیده است، امتیاز
اثر شما بر آثار مشابه پیشین در چیست؟
آثاری که درباره ابن‌سینا در ایران منتشر شده اکثراً مربوط به فلسفه و الهیات است
در صورتی که من سعی کرده‌ام اکتشافات علمی و پزشکی ابن‌سینا را مطرح کنم. مثلاً
مقاله مفصلی درباره فیزیک ابن‌سینا در این مجموعه گنجانده شده است که کاری بی‌سابقه
است.
از نظر فلسفی نیز مباحثی مطرح شده که پیش از این یا بدانها توجه نشده و یا کاری
شایسته درباره آنها صورت نگرفته است مانند مبحث خیر و شر از نگاه ابن‌سینا و یا
عشق که در این مجموعه به تفصیل مورد بحث قرار گرفته‌اند.
خود شما چه
مبحثی را مطرح کرده‌اید؟
من استفاده ابن‌سینا از ماهی برق‌زا ــ که قدما به آن «رعّاده» می‌گفتند ــ در
معالجه برخی بیماریها مطرح کرده‌ام که مبحثی جدید است.
با این کتاب، چند مجموعه را به ابن‌سینا
اختصاص داده‌اید؟
ـ این اولین مجموعه از «ابن‌سیناپژوهی» است. دو مجموعه دیگر که شامل بهترین مقالات
درباره اکتشافات فلسفی، منطقی و علمی ابن‌سیناست، متعاقباً چاپ خواهند شد. البته
جلدهای دوم و سوم این مجموعه مقالات را ناشران دیگر چاپ خواهند کرد.
»پژوهش‌هایی در آثار علمی و فلسفی بوعلی سینا» مجموعه‌ای است از 19 مقاله به زبان‌های
فارسی، انگلیسی، فرانسه و عربی نوشته پژوهشگرانی ایرانی و خارجی با مقدمه و مقاله‌ای
از دکتر جعفر آقایانی چاوشی که در 468 صفحه به بهای 300 هزار ریال در آغازین‌روزهای
سال 1394 منتشر خواهد شد.