یکی از مشکلاتی که بر سر راه تصحیح آثار ابن سینا وجود دارد بُعد علمی تصحیح است و کم هستند کسانی که در زمینۀ ابن سینا متخصص باشند. چاپ آثار ابن سینا نیازمند ارادۀ ملی است. دانشمندانی که به آثار ابن سینا علاقه مند هستند باید آثار او را به صورت منقح تصحیح کنند. با تصحیح مغلوط نمی توان ابن سینا را به درستی معرفی کرد. آنچه مسلم است کار تصحیح، کاری سخت و وقت گیر است و اساتید بزرگوار در این زمینه کمتر وقت می گذارند و جوان تر ها هم شوق زود رسیدن به درجات بالا را دارند لذا برای آثار ابن سینا زمان صرف نمی کنند.
دکتر نجفقلی حبیبی در سال 1320 درخوانسار به دنیا آمد و تحصیلات حوزوی
خود را از ابتدایی صرف و نحو و معانی بیان (جامع المقدمات، سیوطی، مغنی و مطول) تا
سطح (رسایل و مکاسب)- در
سال‌های 1331 تا 1339 در خوانسار، بروجرد، اراک و تهران پشت سر گذاشت.
دیپلم مدرسی خود را در سال 1339 از دبیرستان دارالفنون
تهران اخذ کرد و در سال 1342 از
دانشکده معقول و منقول (الهیات فعلی) فوق دیپلم گرفت. وی به ترتیب در سال 1344 مدرک
کارشناسی، در سال 1348 کارشناسی ارشد و در سال 1356، دکتری خود را در رشته فلسفه و
حکمت اسلامی از دانشگاه الهیات تهران اخذ کرد و نزدیک به 30 مسئولیت اجرایی و علمی
و عضویت در انجمن‌های معتبر علمی را در کارنامه خود دارد و تاکنون بیش از 30
رساله، مقاله و کتاب از او منتشر شده است.
به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل بنیاد بوعلی سینا، دکتر
حبیبی نزدیک به دوسال است که قدم به تصحیح کتاب ارزشمند قانون گذاشته است و به
گفتۀ وی این اثر تا آبان ماه سال جاری به پایان می رسد.
تصحیح قانون بهانه ای بود تا نظر دکتر حبیبی را دربارۀ
تصحیح آثار ابن سینا جویا شویم.
همانگونه که می دانید در سال های اخیر به ندرت
آثاری از ابن سینا در کشور ما تصحیح شده است. وضعیت تصحیح را در این زمینه از لحاظ
کیفی چگونه ارزیابی می کنید؟
یکی از مشکلاتی که بر سر راه تصحیح آثار ابن سینا وجود دارد
بُعد علمی تصحیح است و کم هستند کسانی که در زمینۀ ابن سینا متخصص باشند. چاپ آثار
ابن سینا نیازمند ارادۀ ملی است. دانشمندانی که به آثار ابن سینا علاقه مند هستند باید
آثار او را به صورت منقح تصحیح کنند. با تصحیح مغلوط نمی توان ابن سینا را به
درستی معرفی کرد. آنچه مسلم است کار تصحیح، کاری سخت و وقت گیر است و اساتید
بزرگوار در این زمینه کمتر وقت می گذارند و جوان تر ها هم شوق زود رسیدن به درجات
بالا را دارند لذا برای آثار ابن سینا زمان صرف نمی کنند.
اگر بخواهیم مقایسه ای میان تلاش غربیان برای
معرفی و نشر آثار ابن سینا با اندیشمندان مسلمان داشته باشیم آنها در چه مرتبه ای قرار
دارند؟
یکی از نکات جالب توجه این است که اروپایی ها به طور مداوم
بر روی این گونه آثار تحقیق می کنند. اخیراً در اجلاسی که در ایتالیا برگزار شد
چند پرفسور جلسات مکرری را برای شناسایی نسخه های شفا گذاشتند تا این نسخه ها را
با هم مقابله کنند و به اختلاف آنها پی ببرند. تفاوت تحقیقات اروپاییان با ما این
است که آنها وقت می گذارند و به موضوع اهمیت می دهند و ما به ابن سینا بهای لازم
را نمی دهیم.
به عقیدۀ شما مشکل اصلی که آثار ابن سینا در
کشور ما به صورت منقح تصحیح نمی شود چیست؟
تصحیح آثار ابن سینا ارادۀ ملی را می طلبد و شاید نبود
بودجۀ لازم یکی از مشکلات باشد. اما اصلی ترین معضل نبود نیروی انسانی متخصص است. هم
اکنون دانشجویانی هستند که برای انجام رسالۀ خود آثار ابن سینا را انتخاب می کنند اما
کسی که به تصحیح آثار ابن سینا می پردازد باید با علومی مانند طب، هندسه و ریاضیات
آشنا باشد و متأسفانه ما در این زمینه مصححان متخصص کم داریم.
تصحیح کتاب قانون چند سال زمان برد؟
نزدیک به دو سال می شود کار کتاب اول را تمام کرده ام که
تا چند روز آینده نهایی خواهد شد. به دلیل اینکه من با طب سنتی و با اصطلاحات،
تعبیرات، جمله بندی ها و مفاهیم آشنا نبودم مراحل کار به سختی پیش رفت.
تصحیح شما از قانون انتقادی بوده است. برای
مقابله، بیشتر از چه نسخه هایی بهره بردید؟
در باب قانون در کشور ما نسخه های مختلفی وجود دارد و
قدیمی ترین نسخه ها را که افراد معتبر نگارش کرده بودند و کاتبان آنها افراد مهمی
بودند بررسی کردم. دیگر منبع در این تصحیح شروحی بود که بر قانون نوشته شده بود و
بخشی از ابهام ها با این شروح برطرف شدند. در قرن ششم شرح نویسی بر آثار ابن سینا
آغاز شده است و ابن جمیع مصری شرحی انتقادی بر قانون دارد و انتقاداتی را به قانون
وارد کرده است. علی بن رضوان که خود از شاگردان ابن سینا بوده ، شرحی بر قانون
نوشته که متأسفانه تاکنون به دست نیامده. بعد از ابن رضوان، ابن ابی صادق شرحی بر
کتاب قانون نوشته است. شرح ابن نفیس قرشی نیز یکی از شرح های معروف بر قانون است
که قطب الدین شیرازی از شرح او بسیار استفاده کرده است. پس از قطب الدین شیرازی که
مفصل ترین شرح را نوشته باقی شرح ها تحت تأثیر قطب الدین هستند. بخش اعظمی از
تصحیح من بر قانون با استفاده از این شروح بوده است.
در پایان چه صحبتی برای پژوهشگرانی دارید که
می خواهند در زمینه کتاب های ابن سینا به ویژه قانون به تحقیق بپردازند؟
ابن سینا تمام اطلاعات علمی، پزشکی، طب اسلامی را از طریق
آثار خود منتقل کرده و بسیاری از ارزش های تاریخ ما از طریق قانون و باقی کتاب ها
وارد فرهنگ جهان شده است و جا دارد برای تصحیح و پژوهش بر روی این آثار با تلاش
بیشتری کار شود و به کار سطحی بسنده نشود.
گفت و گو از سیده معصومه کلانکی