زکریای رازی و ابن سینا بهترین الگوهای پزشکی و داروسازی در جهان هستند

دکتر حسین حاتمی، عضو شورای علمی بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا و رئیس دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به مناسبت زادروز ابن سینا (اول شهریور) و زکریای رازی (پنجم شهریور) که به روز پزشک و روز داروسازی نامگذاری گفت: مبادا پیام‌های معنوی این دانشمند موحد را نادیده بگیریم! چرا که او پرورش یافته امید، اراده، تلاش، پشتکار، شکیبایی، توکل و توسل به ذات احدیت است و موفقیت‌های خود را مرهون همین عناصر می‌داند.

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل بنیاد بوعلی سینا و به نقل از خبرگزاری تسنیم، حاتمی از فعالان عرصه پزشکی نیاکان در پاسخ به این سوال که چرا روز تولد ابن سینا یعنی اول شهریور ماه را به عنوان روز پزشک انتخاب کرده‌اند؟ گفت: ضمن عرض تبریک روز پزشک (اول شهریور) خدمت کلیه همکاران گرامی و روز داروسازی (پنجم شهریور) باید عرض کنم که؛ بدون شک، ابن سینا نه تنها در ایران و جهان اسلام بلکه در کل جهان، یکی از بهترین الگوهای علمی، عقیدتی، فرهنگی و رفتاری در عرصه پزشکی و بهداشت است.

وی تاکید کرد: زکریای رازی و ابن سینا با هوش سرشار و نبوغ خدادادی خود تحول عظیمی در سیر تکاملی فلسفه، منطق و بخصوص پزشکی و بهداشت ایجاد کرده است. تا آنجا که می‌توانیم ادعا کنیم هزاره دوم میلادی را با بهداشت‌گرایی و پژوهش‌محوری، منور و بلکه افتتاح کرده، در بسیاری از موارد پژوهش در عرصه را جایگزین منطق قیاس کرده و در شیوه زندگی کوتاه ولی پربرکت خود افکار توحیدی را همچون روحی در کالبد سخت‌کوشی و تدبر و تعقل، دمیده و اثرات تلفیقی تلاش و توکل را با افتخارآفرینی‌های خود عملا به نمایش گذاشته است ... بنابراین چه کسی بهتر از ابن سینا می‌توانست به عنوان الگوی پزشکان مطرح باشد!؟

وی در مورد نقش ابن سینا در تکامل علوم زمان خود افزود: بدون شک همه پدیده‌ها و علوم ریاضی، طبیعی ... و انسانی در طول تاریخ و طی قرون و اعصار گذشته، سیر تکاملی داشته‌اند و علومی را که ابن سینا از گذشتگان خود دریافت کرده بود درست همان چیزی نبود که به علما و دانشمندان بعد از خود تحویل داده است. بلکه موجبات تکامل دانش موجود در آن زمان را فراهم کرد و به سمت دانش مطلوب، سوق داد. وی در آغاز هزاره دوم میلادی کتاب قانون در طب را به رشته تحریر در آورد و اثری را خلق کرد که بعدها تا قرن شانزدهم میلادی کتاب درسی پزشکی در بسیاری از دانشکده‌های طب اروپای آن زمان بود. او میراث پزشکی دانشگاه جندی شاپور ایران باستان،‌ هند و ترجمه‌های طب یونانی را با تجربیات و پژوهش‌های شخصی خود در هم آمیخت و چنین کتابی را خلق کرد.

رئیس دانشکده بهداشت دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که ابن سینا چه تغییرات عمده‌ای در طب زمان خودش ایجاد کرد که امثال رازی و اهوازی که قبل از او به امر پزشکی و بهداشت مشغول بوده‌اند انجام نداده‌اند؟ افزود:در زمان ابن سینا تقریبا هیچیک از ابزارها و تکنیک‌های پژوهشی فعلی وجود نداشت و کارها به کندی پیش می‌رفت ولی روحیه تحقیق وجود داشت و گاهی در حدی که فراتر از محدودیت‌های ابزاری بود، خود را نشان می‌داد.

وی اضافه کرد: در مورد «کِرم پیوک» که به کرم مدینه هم معروف است تا زمان ابن سینا تصور می‌شد همچون بیماری واریس، یکی از بیماری‌های عروق سطحی بدن است و به همین دلیل بیماری عروقی اهالی مدینه نامگذاری شده بود (عرق‌المدنی) ولی ناگهان و برای اولین بار واقعیتی در ذهن پویای ابن سینا خطور می‌کند که این بیماری ممکن است آنگونه که طی هزاران سال قبل پنداشته می‌شده است و حتی در دو دایره المعارف پزشکی قبل از کتاب قانون در طب یعنی الحاوی و کامل‌الصناعه هم آمده است، یک بیماری عروقی معمولی نباشد بلکه ناشی از موجود زنده‌ای است که در زیر پوست، حرکت می‌کند ... و نهایتا صدها سال بعد مشخص شد که نه تنها بیماری عروقی نیست و ناشی از یک موجود زنده است بلکه این موجود زنده از گروه کرم‌های طویل است و ریشه در آلودگی آب‌های آشامیدنی دارد.

وی گفت: آنگونه که در کتاب قانون آمده است وقتی ابن سینا متوجه می‌شود که یکی از طبیبان هم عصر او برای تشریح و توجیه بعضی از پدیده‌های فیزیولوژیک بدن از منطق قیاس استفاده کرده است او را به باد انتقاد می‌گیرد و می‌نویسد؛ این موضوع جزو علوم طبیعی و آزمودنی است و بایستی پس از انجام آزمایش، نتیجه گیری کنی و در این گونه موارد نباید از منطق قیاس استفاده کرد. بدون شک اینگونه مطالب جزو نوآوری‌ها و پیام‌های جاوید علمی ابن سینا است که کهنگی نمی‌پذیرد. به طوری که می‌توان ادعا کرد که طب جدید از تکامل طب قدیم و بخصوص طب سینایی نشات گرفته است.

وی افزود: البته مبادا پیام‌های معنوی این دانشمند موحد را نادیده بگیریم! چرا که او پرورش یافته امید و اراده و تلاش و پشتکار و شکیبایی و توکل و توسل به ذات احدیت است و موفقیت‌های خود را مرهون همین عناصر می‌داند به طوری که در خاطرات خود می‌نویسد: شب تا صبح نمی‌خوابیدم، روز تاشب نمی‌آسودم و هرگاه به مشکلی برمی‌خوردم که از حلّ آن عاجز می‌ماندم به مسجد می‌رفتم، نماز می‌گذاردم و در حل آن مشکل از مُبدِع کلّ کمک می‌خواستم ... که این هم پیام عقیدتی ابن سینا است که به طور مستقیم و غیر مستقیم به دانش‌آموز و دانشجوی امروز می‌گوید اگر می‌خواهی در آینده جای خالی ذکریای رازی، اهوازی، جرجانی و ابن سینا را در ایران اسلامی پُر کنی ضمن تلاش و پشتکار، با صاحب تمامی دانش‌ها و آگاهی‌ها و تمامی هستی یعنی پروردگار قادر متعال نیز ارتباط برقرار کن و با برپایی نماز و توکل به ذات اقدس او به آن منبع فیاض بی‌نهایت، وصل شو ...

حاتمی در خصوص این پرسش که آیا نیازی به تصحیح آثار ابن سینا هست یا خیر؟ گفت:باید بگویم این یکی از نیازهای فوری و اساسی است. زیرا کتاب قانون ابن سینا به زبان عربی که همان زبان علمی آن زمان است نوشته شده و به دلیل این که تکنولوژی چاپ هنوز پا به عرصه وجود نگذاشته بود تا قرن‌ها با نسخه برداری از روی نسخه‌های قبلی تکثیر و منتشر گردیده و از آنجا که در آن زمان واژه‌های عربی را بدون درج نقطه می‌نگاشته‌اند و از طرفی نساخان هم عمدتا افراد غیرپزشک و غیر حرفه‌ای بوده‌اند تفاوت‌هایی بین نسخه‌های موجود به چشم می‌خورد و لازم است به وسیله افراد کاردان و کارشناسی با بالاترین صلاحیت، نظیر استاد ارجمند جناب آقای دکتر نجفقلی حبیبی که سال‌ها است با درجه پروفسوری (استاد تمامی) دانشگاه مشغول تدریس ادبیات و تصحیح بسیاری از کتب عربی زبان دیگر هستند این مقایسه و مقابله را انجام بدهند و نسخه واحد و بدون ایرادی از قانون ابن سینا را خلق کنند ... کاری که خوشبختانه در بنیاد علمی ـ فرهنگی بوعلی سینا شروع شده و با پشتیبانی آن موسسه و همت والای استاد حبیبی ایده‌الله تعالی جلد اول قانون آماده چاپ گردیده و مجلد‌های دیگر نیز به وسیله آن بزرگوار در دست بازنگری و مقابله و تصحیح است.

وی یادآور شد: بنده در این خصوص فقط به ذکر یک مثال ساده‌ای اکتفا می‌کنم آن هم واژه «آنوریسم» به معنی فتق عروقی است که تلفظ اسپانیایی آن «آنوریسما» یا Aneurysma است و بدون شک مترجمین مسلمان در قرون اولیه پیروزی اسلام و تسلط بر اسپانیا تلفظ نزدیک به زبان اسپانیایی آن را به صورت «آنورِسما» وارد زبان عربی کرده و امثال رازی، اهوازی و ابن سینا هم در کتب خود استفاده کرده‌اند ولی وقتی امروزه به این دایره المعارف‌ها مراجعه می‌کنیم می‌بینیم در یک جا «ابورِسما» نوشته‌اند، در جای دیگری از همان کتاب «آنورِسما» و بالاخره در یک جاهم «اَبنورِسما» ولی در نسخه جدید اصلاح شده استاد حبیبی که اینجانب نیز از طرف بنیاد علمی ـ فرهنگی بوعلی سینا افتخار نظارت بر آن را داشته‌ام ضمن ارائه توضیحات مبسوط، اصلاحات لازم اِعمال شده است ... به عبارت دیگر: یکی از واژه‌های یونانی مهمی که در قانون ابن سینا، الحاوی رازی و کامل‌الصناعه اهوازی با املاءهای مختلفی درج شده است واژه «آنِوریسم» به معنی فتق شریانی است. این واژه را یونانی‌ها و انگلیسی‌ها به صورت Aneurysm، فرانسوی‌ها به صورت Anevrisme و آلمانی‌ها و اسپانیایی‌ها به صورت Aneurysma می‌نویسند، در جلد اول قانون (کتاب اول، فن چهارم، فصل بیستم) تحت عنوان « انورسما » آمده است که به تلفظ اسپانیایی نزدیک است و در کتاب چهارم ( فن چهارم، گفتار دوم، فصل یازدهم) تحت عنوان «ابورسما» آمده است که حتما غلط است. و خلاصه این که در نسخه اصلاح شده قانون که آن را می‌توان نسخه بنیاد علمی ـ فرهنگی بوعلی سینا یا نسخه استاد حبیبی نامگذاری کرد دیگر اینگونه اغلاط به چشم نمی‌خورد.

وی افزود: به هرحال این تنها یک مثال از صدها مثال است و واقعیت این است که حتما نیاز به بازنگری نسخه‌های مختلف قانون و ایجاد یک نسخه واحد به زبان اصلی و سپس استفاده از آن نسخه برای ترجمه به زبان‌های دیگر کاملا محسوس و لازم می‌باشد.

رئیس دانشکده بهداشت، در ادامه این مصاحبه افزود: مبادا سالروز تولد دانشمند عالیقدر ایرانی محمدبن زکریای رازی که پنجم شهریورماه است را از قلم بیندازیم! چرا که قدر و منزلت و اهمیت خدمات آموزشی و پژوهشی او در عرصه پزشکی نیاکان، کم‌تر از خدمات ابن سینا نیست و او هم جزو دانشمندان موحد ایران باستان بوده که طبق اسناد موجود در پنجم شهریور 244 هجری شمسی در رِی که یکی از بلاد پهناور ایران بوده است متولد شده و زادروز پُربرکت او به نام ”روز داروسازی“، نامگذاری شده است.

وی یادآور شد: فعالیت‌ها و تجربیات بالینی رازی به قدری پررنگ و چشمگیر بوده که به ”طبیب بیمارستانی“ معروف شده و دقت نظر آن بزرگوار در ثبت شرح حال‌ها و سیر بیماری‌ها در نوع خود بی‌نظیر است و در آن زمان، نوعی نوآوری به حساب می‌آید و جالب توجه است که در حلقه درس وی و تشخیص‌های بالینی ابتدا فراگیران تازه کار، سپس کسانی که سابقه بیشتری داشته‌اند و نهایتا دانشجویان باسابقه، به معاینه و اظهار نظر و تشخیص می‌پرداخته‌اند و قضاوت و نظر نهایی با خود استاد بوده است.

حسین حاتمی در بخش دیگری از این مصاحبه گفت: آنگونه که اسناد و مدارک نشان می‌دهد؛ رازی مردی خوش خو، کریم النفس و دقیق و نسبت به بیماران، رئوف و مهربان بوده و به همین دلیل، از وجهه مردمی بالایی برخوردار بوده و به عبارت دیگر بیش از آنکه طبیب دربار باشد به طبابت مردم عادی اشتغال داشته است و از نقطه نظر رعایت حقوق بیماران، همه کس را لایق طبابت نمی‌دانسته و معتقد بوده که طبیب در جامعه عهده‌دار بار گرانی است که باید آنرا صحیح و سالم به سرمنزل مقصود برساند.

وی در پایان گفت: دکتر «الگود» در کتاب تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی می‌نویسد: در بین پزشکان مشهور عرب یا ایرانی فقط یک نفر هست که با ابوعلی سینا قابل مقایسه است و آن محمدبن زکریا است و آثار طبی رازی در ردیف مهمترین آثار مکتب پزشکی قرار دارد.