سیدمحمد خامنه‌ای: کورش و فرزندش، توحید را گسترش دادند

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا و به نقل از ایرنا، ایران از زمان پیش از تاریخ یعنی قرن ها پیش از آنکه اولین تمدن ها درحوالی بین النهرین سر برآورند محل سکونت انسان ها بوده است. اولین بیانیه حقوق بشر در جهان متعلق به کوروش کبیر از پادشاهان ایرانی است. در طول دوره ساسانیان فرهنگ ایرانی،مناطقی بسیار فراترازمرزهای این امپراتوری را تحت تأثیر قرار داد. به طوری که این تأثیر به اروپای غربی، آفریقا، چین و هند می رسد و نقش برجسته ای را در شکل دادن به هنر قرون وسطایی هم در اروپا و هم در آسیا ایفا می کند.

بعد از ورود اسلام به ایران و آمیختن دو عنصر اسلامیت و ایرانیت، ادبیات، فلسفه، پزشکی و هنر ایرانی فرصت بروز و ظهور بیشتر یافتند و در طول این دوره، دانشمندان ایرانی یک عصر طلایی را به ایجاد کردند.

هویت ملی از جمله موضوعاتی است که مورد تاکید مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) است و معظم له در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۸۲ در دیدار اقشار مختلف مردم قم در این باره فرمودند: ملت ایران ملتی است مستقل، آزاد، هوشمند و به شدّت به هویّت ملی و اسلامی خود علاقه مند.

در همین راستا، خبرنگار ایرنا، گفت وگوی مفصلی با آیت الله سید محمد خامنه ای از مبارزین پیش از انقلاب، عضو شورای تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی، رئیس بنیاد ایران شناسی و رئیس بنیاد حکمت اسلامی صدرا انجام داده است.

محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری اسلامی ایران در ۱۷ تیرماه سال ۱۳۹۲، طی حکمی آیت‌الله خامنه‌ای را به ریاست بنیاد ایران شناسی منصوب کرد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا، مشروح مصاحبه ایرنا با رئیس بنیاد ایران شناسی و عضو هیأت امنای بنیاد بوعلی‌سینا چنین است:

** به عنوان رئیس بنیاد ایران شناسی که عهده‌دار معرفی ایران و بیان هویت ایرانی و ملی می باشد، تعریف شما از هویت ایرانی و ملی چیست؟

«سرزمین ایران یکی از چند سرزمین انگشت‌شماری است که پایه‌گذار تمدن بشری و موجب رشد و توسعه حکمت و اندیشه و علوم در سراسر جهان بوده‌اند و تمدن و دانش امروز جهان بویژه در غرب مرهون خدمات ایران و این چند کشور است و به همین دلیل ایران و این چند کشور که از جمله هند و عراق و مصر و چین می باشند، حق بزرگی بر دنیای دیروز و امروز و فردا دارند.

غربی ها درباره نقش همه این چند کشور کتاب ها نوشته‌اند و شرح ها داده‌اند و معرّفی ها کرده‌اند اما وقتی به ایران که به نظر ما نقش مادری همه تمدنهای قدیم را داشته، رسیدند به دلایلی سیاسی ـ که در واقع به سبب شناخت واقعی آنها از قدرت فرهنگ ایران و ترس از هویت پیچیده و توفان زای تاریخی آن است ـ سعی در سکوت و مخفی کاری کرده‌اند و به جز کارویا اعتراف چند محقق ایران شناس یا باستان شناس غربی عمدتاً اهمیت نقش ایران و ایرانی را پنهان کرده اند و این به دلیل همان شناختی است که از هویت و منش ملت ایران داشته ‌اند و همیشه از ستیز و مقاومت و قدرت پنهان ملی این ملت بزرگ بیمناک بوده‌اند و بویژه در این یکصد ساله اخیر کوشیده‌اند که مردم ایران را از سابقه تاریخی با شکوهشان، چه در حوزه اسلام و چه پیش از اسلام، دور و غافل نگهدارند و به آنها تلقین کنند که هویت و فرهنگ ملی ندارند و باید از فرهنگ غربی پیروی کنند ومستعمره فکری و فرهنگی آنها باشند.

علاوه بر اینها، هویّت هر کس، واقعیت و حقیقت اوست که به سابقه تاریخی و نقش گذشته و امروزی او مربوط می شود، و اگرچه تعلق به سرزمین و مرزهای جغرافیایی هم در هویت ملل مؤثر است ولی عمده هویت انسان چه فردی و چه ملی، بسته به مرزها و قلمرو فرهنگی و اعتقادی او از یکطرف و از طرف دیگر کارکرد و نقش او در خدمت‌رسانی به بشریت و جوامع دیگر است.

مثلاً امروز به ظاهر، مردم ما علوم را از غرب فرامی گیرند ولی مایه اصلی این علوم را غرب (اروپا و بویژه ایتالیا و فرانسه قرون وسطی) از مسلمانان اندلس (اسپانیای کنونی) گرفته‌اند که طبق تحقیق، بیشتر آنها از شیعیان و باطنیه اهل ایران بودند (غربیها به عمد یا به اشتباه آنها را اَعراب وانمود می کنند).

در ایران قدیم هم، چه دولت های آریایی و چه دولتهای بومی ایرانی (مثل عیلامی ها یا کاسپین های شمال یا تمدن های مانائی و نواحی مرکزی در کاشان و کرمان) همه، پایه‌ گذار فرهنگهای غنی و تولید علم و هنر و نوعاً مروج توحید و اخلاق بوده‌اند. مثلاً کورش و فرزندش با جهاد فرهنگی به ظاهر نظامی خود، توحید را در بین‌النهرین و سومر و مصر و آتن (یونان) گسترش دادند و روحانیون آن زمان هم بزرگترین دانشمندان علوم مختلف و فیلسوفان عصر خود بودند.

همه این سوابق در هویت ملی هر ایرانی ثبت شده و وجود دارد و می شود به آنها افتخار کرد. نسبت فکری و روحی و فرهنگی ملت ایران همه به آن سوابق برمی گردد و از این روست که شناسنامه تاریخی هر ایرانی، هزاران سال فرهنگ و سابقه درخشان را در خود دارد. در کشفیاتی که اخیراً در حفاری های زاگرس مرکزی انجام شد آثاری یافت شد که متعلق به دوازده هزار سال پیش بود. پیش از شهر سوخته و ناحیه سیلک و نقاط دیگر را که تا نزدیک ۱۰ هزار سال حدس میزدند، در آنجا تمدن وجود داشته و مردمی ساکن بوده‌اند و کشاورزی داشته‌اند.

این تاریخ را اگر با به اصطلاح قدیمی ترین تمدن ها مثل مصر پنج هزار سال، بین النهرین شش هزار تا شش هزار و پانصد سال و هند آریایی حدود چهارهزار تا چهار هزار و پانصد سال مقایسه کنید، سابقه تمدن ایرانی روشن تر می شود.

ملت ایران به دلیل همین رشد فکری ایرانی و فرهنگ و هوش مثبتی که داشت، زودتر از ملل دیگر اسلام را شناخت و حتی پیش از نفوذ لشگر مسلمین به ایران، اسلام را پذیرا شد و جای شگفتی ندارد اگر روحانیون زرتشتی آن زمان زودتر از مردم دیگر به اسلام روی آوردند که مشهورترین آنها سلمان (روزبه) فارسی است که خود او از طایفه مغان و از روحانیون بزرگ بود.

فرهنگ و معارف اسلامی، شتاب و رشد شعور عالی ایرانی ها را بیشتر کرد و اتفاقی نیست اگر می‌ بینیم بزرگترین فیلسوفان و دانشمندان و پزشکان و منجمان تاریخ اسلام همه ایرانی هستند وبیشترین قرآن‌شناسان و حدیث‌شناسان و پایه‌گذاران ادبیات عرب هم ایرانی می باشند.»

** نقش ایرانیان در گسترش مکتب حقه تشیع را تا چه حد موثر می دانید؟

«مردم هوشمند و فرهنگ‌ مدار ایرانی در برخورد با اسلام از یک طرف و با جریانهای اجتماعی سیاسی بعد از پیامبر از طرف دیگر، به این نتیجه رسیدند که بر اساس نص و اشارات قرآنی، اطاعت از پیامبر، اطاعت از خداست و پیروی از آن حضرت واجب است و جانشینی پیامبر بعد از او باید با نصب و تعیین پیغمبر باشد و مراجعه به آراء اشراف شهر مدینه و حتی مراجعه به افکار عمومی و رفراندوم تمام مسلمین هم درانتخاب و نصب جانشینی غیر آنچه که پیامبر منصوب کرده مؤثر و جایز نیست.

از اینرو تقریباً تا دوران امویها و حکومت اعراب اموی و عباسی در ایران تا عمق خراسان و نواحی شرقی،مردم ایران تشیع رابه عنوان اسلام اصل یا ارتدوکس پذیرفتند و پیرو اهل بیت(ع) شدند و بعد از آنکه حکومتهای اموی و عباسی برای جلوگیری از تحرکات سیاسی-نظامی پنهانی شیعه (اسماعیلیه و غیر‌اسماعیلیه) به شدت به تبلیغ علیه شیعه پرداختند؛ در سراسر ایران، طوایف و گروه های مخالف حکومت، جسته گریخته با حکومتهای محلی اعراب به معارضه و جنگ پرداختند که به غلط به آنها «شعوبیه» نام داده‌اند و گر چه شیعه بعدها به مصر و شمال آفریقا و یمن رفت ولی ایران همچنان پایگاه شیعه و مقاومت در برابر خلفای اموی و عباسی باقی ماند و حتی آنرا به شبه قاره و نقاط دیگر هم گسترش داد.»

** ایرانیت و اسلام هر دو، متقابلاً خدمات و تأثیرات قابل ‌توجهی بر یکدیگر داشتند. ضمن تشریح این خدمات، به نظر شما حذف ایرانیت از اسلام و بالعکس، به توسعه و گسترش جریانهای افراطی و تک بعدی کمک نمی کند؟

«ایرانی بودن» یعنی آلیاژی از «میراث فرهنگ و تاریخ ایران، با عقیده و فرهنگ اسلامی» و درهم جوشیده اند و این ترکیب، یک فرهنگ غیر‌قابل تجزیه بوجود آورده که تفکیک آنها قطعاً به هویت ایرانی صدمه میزند و جای پایی برای نفوذ و دخالت دشمنان سیاسی اسلام و ایران باز می کند و در این باره باید مراقب بود.

اسلام همه کمالات را چه از جهت جهان ‌بینی و چه در ابعاد حقوقی و مدیریت اجتماعی و چه در جنبه اخلاقی و تربیتی با خود داشت و حتی یک جامعه نیمه وحشی اعراب حجاز و اطراف آنرا توانست در مدت کوتاهی جهل‌زدایی کند و به مدارج عالی فرهنگی و اعتقادی برساند. اما همین اسلام وقتی به ایران رسید، اوج فرهنگ باستانی ایرانی به قدری بود که توانست ضمن استفاده‌ شایان از اسلام و فرهنگ آن، پیرایه‌هایی در زمینه‌های مختلف به آن بیافزاید و به تفسیر مجملات فرهنگ اسلامی و گسترش عرفان و معارف آن بپردازد و معارف اسلامی را با جان و دل خود بیامیزد؛ توجه ایرانیان به اهل بیت‌(ع) هم بدلیل سرچشمه و پر‌فیض بودن آنها برای ایرانیان هوشمند و پرسشگر بود.

بنابراین، نه به نفع مردم ایران دوست و وطن دوست است که فرهنگ و تاریخ خود را مستقل از اسلام بجویند و نه به سود طرفداران اسلام است که به توهم دفاع از اسلام، به سوابق پر مجد و عظمت و توحیدی و اخلاقی غنی ایران باستان حمله کنند. هر یک از ایندو برداشت غلط است و افراط و تفریط در این باب، سبب آسیب‌رسانی به هویت ایرانی و اسلامی امروز ما خواهد شد و به نفع دشمنان تمام می شود. یکی از ابزارهای دوران سلطه انگلیس و رضا شاه برای نفوذ در ایران و سلب و خلع هویت ملی مردم، دور کردن آنها از اسلام بود به صورت تبلیغ یک طرفه تاریخ و فرهنگ ایران باستان و حتی وارث او یعنی شاه منفور هم خود را وارث کورش معرفی کرد تا اثر عمیق اسلام در ایران را کمرنگ نشان دهد.»

**نقش و جایگاه بنیاد ایران‌شناسی را در شناخت بیشتر ابعاد مجهول تاریخ و هویت ایرانی چگونه می‌بینید و برنامه شما در این راستا چیست؟

«تا زمان تأسیس بنیاد ایران‌شناسی، فعالیت هایی که برای معرفی ایران بویژه در دوره باستان انجام میشد پراکنده و در مراکز مختلف بود و گاهی کارهای موازی و مکرر هم در دو مرکز مختلف انجام میشد. از این رو،تأسیس یک مرکز تخصصی به شرط آنکه فعال و پیشرو باشد و در‌جا نزند،ضروری می نمود و ابتکار مرحوم آقای حسن حبیبی در تأسیس این بنیاد بجا و قابل تحسین است.

ایران‌شناسی را نباید همان تاریخ ایران و تاریخ نگاری محض دانست بلکه باید علاوه بر آن، همه ابعاد فرهنگی و تمدن ساز آنرا هم موضوع و محور معرفی ایران قرار داد، از جمله تاریخ هنر، زبان‌شناسی، باستان‌شناسی و دین‌ شناسی و حتی نژادشناسی و بوم‌شناسی و یا حتی بخشی از مطالعات باید درباره روانشناسی اجتماعی ملل قدیم و شناخت شکل جوامع و علل جنگهای آن دوران باشد تا شناخت ما از ایران قدیم کامل شود.

در تاریخ تمدن ایران، زوایای مبهمی وجود دارد که بخشی از آن مربوط به حکومت های بومی ما‌قبل ورود آریاییها به ایران و هند است و بخشی مربوط به نحوه و تأثیرهای آریایی ها در فرهنگ و تمدن قدیم ایران و هند است. دین‌شناسی تطبیقی هم از یکطرف و مطالعات دقیقتر در دین و فلسفه زرتشت از طرف دیگر جزء نیازهای تحقیقاتی امروز ایران است که خوشبختانه بنیاد حکمت اسلامی صدرا در یک دهه اخیر به بخشی از این تحقیقات پرداخته که در آینده در دسترس محققان قرار خواهد داد.

یکی از بخش های مهم ایران‌شناسی، شناخت و پژوهش و معرفی تاریخ فلسفه و علوم در ایران قدیم است که چندان به آن توجه عمیق نشده بود و متأسفانه بیشتر ـ اگر نگوییم همه ـ تحقیقاتی که در ایران‌شناسی شده و یا درباره تاریخ تفکر فلسفی یا شناخت علوم یا هنر و ادبیات حتی فناوری در دوران باستان نوشته شده متعلق به بیگانگان است و با وجود بها دادن به فعالیتهای ذی قیمت باستان‌شناسان ایرانی در دهه‌های اخیر، عمده اطلاعات باستان‌شناسی ما هم توسط بیگانگان گردآوری شده است.

بنیاد حکمت اسلامی صدرا نزدیک به هشت سال است که با همکاری استادان محترم تاریخ و فلسفه و باستان شناسان و پژوهشگران تاریخ تمدن و فرهنگ ایران به شناخت ریشه‌های تمدن ایران قدیم و تأثیر آن در تمدنها و حکومتهای مجاور (تا برسد به یونان قدیم) پرداخته و همت گماشته و امیدوار است که با روش جدید و ابتکاری و علمی خود بتواند زوایای مبهم تاریخ در این زمینه‌ها را روشن سازد و در محافل ایران‌شناسی جهان حرف تازه و نکته جدیدی عرضه کند و با تکیه بر داده‌ها و داشته‌های ما، تمام مجهولات مربوط را که برخی از آنها حتی مورد سؤال و تحقیق هم قرار نگرفته، کشف و معرفی کند.

البته این کاوشها منحصر به تاریخ ایران قدیم نیست، مجهولات بسیاری هم در تاریخ ایران بعد از اسلام هست که از نظرها پنهان مانده و بنیاد حکمت اسلامی صدرا بدنبال تحقیق و شرح آنهاست.

اگر خداوند متعال توفیق عطا فرماید و پشتیبانیهای دولتی مادی و معنوی ادامه یابد. امیدوار هستیم، پدیده جدید و چشمگیری در عرصه تاریخ تمدن و تفکر ایران حاصل شود و هویت تاریخی ایران و ایرانی را معرفی نماید. ان‌ شاء الله.»