گـیاه داروهـا مـؤثرترنـد

اکسیری شفابخش و مطمئن که می‌تواند در مواقع ناتوانی و درماندگی، انسان را از درد و رنج بیماری و حتي مرگ نجات بخشد و وی را در سلامت‌جویی، از بهترین و سالم‌ترین راه به مقصد برساند.

طب سنتی، پزشکی نوین
امروز با توجه به گرانی و نایابی و عوارض داروهای شیمیایی، و همچنین با توجه به غنای کشورمان در زمینه گیاهان شفابخش، لزوم رویکرد دوباره به گیاه‌داروها احساس می‌‌شود.

کریم زندش، پژوهشگر و پزشک در گفت و گو با روزنامه اطلاعات، درباره تاریخچه طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در ایران می‌گوید: ایران با تاریخ و تمدن چند هزارساله‌اش در تمامی قلمروها از علم و ادب و طب گرفته تا هنر و نجوم و عقاید و اندیشه، سرآمد بوده است و تجارب کافی در اختیار دارد. اما اگر بخواهیم تاریخی مشخص برای عملکرد منسجم و تاثیرگذار طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم، ناخودآگاه نام شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا را به یاد می‌آوریم. بوعلی نه تنها در تحقیقات و علم طبابت پرآوازه است، بلکه برای تمامی کسانی که به نحوی با فلسفه و عرفان سر و کار دارند، نامی آشناست.

دکتر زندش بار دیگر به گذشته پربار و پرافتخار ایران در طب سنتی اشاره می‌کند و می‌گوید: نسل پژوهنده امروز جامعه پزشکی نباید به راحتی از چنین پشتوانه با ارزشی چشم‌پوشی کند. ارزش کار فیلسوفانی مانند بوعلی سینا آنقدر زیاد است که اکنون کتاب‌ها و افکار ناب او پس از گذشت قرن‌ها، هنوز در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا تدریس می‌شود.

در بازار جهانی
بر اساس آمارهای موجود، تجارت جهانی داروهای گیاهی در جهان، بیشتر از تجارت داروهای شیمیایی است.

تجارتی که در انحصار چند کشور از جمله چین، هند، سوئیس، آلمان و مکزیک است و این در حالی است که ایران به دلیل تنوع اقلیمی و ویژگی‌های مناطق مختلف، در واقع یکی از گنجینه‌های بزرگ گیاهان دارویی و معطر جهان به شمار می‌رود. آویشن،‌ بابونه، گل ختمی، گل ساعتی، نعناع، زرشک، زعفران، زیره سبز و بسیاری از گیاهان دیگر، از مهم‌ترین اقلام گیاهان دارویی صادراتی است که در میان کشورها، سوئیس از جمله خریداران عمده این گیاهان ارزشمند به شمار می‌رود.

مهندس داوود ملک نژاد، پژوهشگر و گیاه‌شناس نیز در گفت و گو با گزارشگر اطلاعات در این باره اظهار می‌دارد: ایران باز هم مثل همیشه با در اختیار داشتن ظرفیت و توانمندی‌های بسیار فراوان و این بار در منابع گیاهان دارویی، نه سهمی در تجارت جهانی و نه حتی سهمی در مصرف داخلی این گیاه داروها دارد.

او می‌افزاید: متاسفانه در حال حاضر، بهره‌برداری از گیاهان دارویی و استفاده از ترکیبات و غذاهای طبیعی و گیاهی به شکلی که در کشورهای پیشرفته رایج است، در کشور ما نه از سوی مسئولان و نه از سوی مردم مورد توجه قرار نگرفته است و اهمیتی هم به آن داده نمی شود.

ملک نژاد با بیان این که 90درصد از مردم به هنگام بیماری، داروهای شیمیایی را ترجیح می‌دهند، ادامه می‌دهد: چون مردم زیر بمباران تبلیغات داروهای شیمیایی قرار دارند و اعتقادی به خواص درمانی گیاهان دارویی ندارند، عده‌ای نیز در مصرف داروهای گیاهی تردید می‌کنند. تردید این گروه از مردم در مورد بی ‌اثری گیاهان دارویی علل گوناگونی دارد، از نحوه آماده‌سازی ناشیانه بیشتر این گیاهان گرفته تا کاشت و برداشت نادرست آنها، موارد انحرافی وجود دارد که خواص درمانی گیاهان دارویی را از بین می‌برد؛ یا بهتر است گفته شود، تقلیل می‌دهد. همین امر باعث می‌شود تا این گیاهان در نظر مردم کم اهمیت جلوه کند و آنان اعتقاد چندانی به شفابخش بودن آنها نداشته باشند.

این گیاه‌شناس، درباره مبارزه نادرست با آفات و بیماری‌های‌ گیاهان دارویی کشت‌شده می‌گوید: بیشتر روش های مبارزه با آفات از لحاظ علمی درست نیست و همین امر موجب کاهش مواد موثر گیاه و یا تغییر نسبت ترکیبات مفید آن می‌شود. مواردی دیگر مانند رعایت نکردن زمان مناسب برداشت، برحسب وضعیت هوا و ساعات روز و از نظر درجه حرارت و مدت زمان خشک‌کردن یا به سرعت خشک‌کردن گیاه در زمان و شرایط نامناسب، به خواص آن آسیب می‌زند.

از سوی دیگر فرار بودن برخی از ترکیبات اثربخش گیاهان و یا آلودگی گیاه برداشت شده و نگهداری ناصحیح آن در مکان های نامناسب، باعث به وجود آمدن قارچ و باکتری‌های مضر در آن ها می‌شود.

ملک نژاد می‌افزاید: گاهی نیز اتفاق می‌افتد گیاهی به صرف داشتن ظاهر مشابه به عنوان گیاهی اصلی یا جایگزین به بیماران فروخته می‌شود. مسلم است که اثرات درمانی یک داروگیاه بدلی، با اصل آن کاملا متفاوت است. همین اشتباه، خود به تنهایی برای بدنام‌کردن و بی‌اثر ماندن بیشتر گیاهان دارویی کافی است. به نظر من همه این‌ها باید تحت نظارت دقیق و کارشناسانه قرار بگیرد، چون اگر می‌خواهیم صنعتی توسعه‌یافته از گیاهان دارویی در کشور داشته باشیم، تنها مدعی‌شدن کافی نیست، ما هنوز در روش‌های اولیه نگهداری هم دچار مشکل هستیم.

ملک نژاد ادامه می‌دهد: کشور ما از لحاظ گیاهان دارویی بسیار غنی است. نهاوند در استان همدان از نظر منابع، یکی از مراکز گیاهان دارویی کشور است که درست در مرکز سه استان سرسبز و خوش آب و هوا قرار دارد. بنابراین می‌بینیم که به لحاظ طبیعی، همه چیز خوب و سرجای خود قرار دارد و اگر توسعه‌ای قرار است صورت بگیرد باید از اول و از پایه شروع شود. نوع بسته‌بندی و نحوه تحویل آن به مشتری نیز مهم است، ولی مربوط به مراحل آخر کار است.

این کارشناس معتقد است: هنوز دیدگاهی جدی در کشور نسبت به درمان ریشه‌ای بیما‌ری‌ها به وسیله گیاهان دارویی وجود ندارد و نه مردم و نه مسئولان اعتقاد راسخی به عملکرد آن ندارند، وگرنه تاکنون باید این طب ایرانگیر می‌شد و صادرات گیاه آن نیز جهان را در می‌نوردید؛ در حالی که اکنون بسیاری از این داروها در گیاه‌دارویی‌ها در شرایط نامناسب آن قدر می‌ماند که کهنه و بی خاصیت می‌شود و یا بخش بزرگی از خاصیت خود را از دست‌ می‌دهد.

داروهای بدون عوارض
خاصیت گیاهان دارویی بی‌شمار است. بسیاری از مردم بدون بیماری نیز از آن‌ها استفاده می‌کنند و مثلا دمکرده نعناع و جوشانده گل گاوزبان را جایگزین چای سیاه می‌کنند.

علی امیدوار، دانش‌ آموخته گیاه‌شناسی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات از مزیت‌های داروهای گیاهی می‌گوید: همه گیاهان دارویی همواره به عنوان مولتی ویتامین عمل می‌کنند و همه عناصر مربوط به تقویت قوای جسمانی را در خود دارند.

استفاده از داروهای گیاهی اگر در یک مورد و یک بیماری خاص و لاعلاج تاثیری نداشته باشد، به یقین هیچ نوع عوارضی هم ندارد و تنها باعث تقویت و ایجاد تحرک و انرژی در آدمی می‌شود.

فقط مصرف خودسرانه شمار اندکی از داروهای گیاهی مانند شیرین‌بیان، تاثیر سوء خواهد داشت و باید طبق دستور پزشک گیاه‌درمان، از آن استفاده کرد.

امیدوار با بیان این که بر عکس گیاهان دارویی، همه داروهای شیمیایی حتما باید توسط ‌پزشک مصرف شود، می‌افزاید: ذره‌ای بیش و کم و مصرف خودسرانه و نابجا و یا تغییر در ساعات مصرف دارو، می‌تواند تاثیرات بسیار منفی و خطرناک و حتی حیاتی بر جا بگذارد.

از طرف دیگر همین حساسیت‌ها و اجرای قوانین مصرف و دستورات پزشکی مدرن، اهمیت و اعتبار داروهای شیمیایی را در نظر مردم بالا برده است. در صورتی که به جز شماری اندک، بیشتر داروهای شیمیایی بیماری‌ها را درمان و ریشه‌کن نمی‌کنند و تنها تسکین‌دهنده هستند، برای همین بیشتر بیماران برای درمان یک بیماری، مدت‌های بسیار طولانی و یا برای همیشه و تا آخر عمر باید از آن داروی خاص استفاده کنند و پیامدهایش را نیز به جان بخرند.

علی امیدوار با گلایه از کسانی که به گیاهان دارویی بی‌اعتنا هستند و اعتقادی به آن ندارند، می‌گوید: امروز بعضی از مردم کم لطفی می‌کنند و بدمزاجی خود را به گیاهان دارویی ربط می‌دهند و می‌گویند که این گیاه داروها خیلی بد مزه‌اند و بعضی از آنها بوی غذای فاسد می‌دهند و قابل خوردن نیستند.

این کارشناس با بیان این که نمی‌داند این افراد چرا و چه طور به این نتیجه رسیده‌ا‌ند، می‌افزاید: بیشتر ترکیبات گیاهان دارویی همان‌گونه که از نام آنها پیداست، از گل و گیاه هستند و گل و گیاه به جز تعدادی کم، بد بو و بد مزه نیستند.

برای مثال یکی از معروف‌ترین آنها، گل‌گاوزبان است. گمان می‌کنم همه ما حتی کسانی که شناختی از این گل ندارند هم یک فنجان جوشانده آن را از دست مادر یا مادر بزرگ خود دریافت کرده و نوشیده‌اند و به عطر و طعم و خواص خوب آن، پی‌برده‌اند.

این کارشناس ادامه می‌دهد: بنابراین بیاییم کمی خوش‌بینانه‌تر با این موضوع روبرو شویم و نه به وقت بیماری، بلکه برای پیشگیری و برای نتیجه‌گیری شخصی، مدتی به سراغ گیاهان دارویی و طب سنتی برویم و ببینیم آیا می‌توانیم به وسیله درمان طبیعی و گیاهی، بدن خود را در مقابله با بیماری‌ها مقاوم کنیم؟

طب سنتی، طب سوزنی
زهرا عمویی ـ دانش‌‌آموخته و فروشنده گیاهان دارویی، زاویه دید دیگری دارد. او به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: یکی از دلایلی که طب سنتی در ایران نتوانسته آن‌گونه که باید اعتماد مردم را به خود جلب کند، نداشتن انضباط حرفه‌ای، مصرف بدون معاینه و طبابت، شیوه نادرست آماده‌سازی گیاه‌دارو و نحوه ناصحیح تحویل آن به مردم است. حقیقت این است که در راستای فعالیت‌های طب سنتی و استفاده از گیاه‌داروها در ایران، تاکنون قدم‌های بسیار کوچکی برداشته شده است.

او می‌افزاید: ببینید کشور چین در یک روش درمانی مانند طب سوزنی که بنیان آن از شرق آسیا است، چه رشد و پیشرفتی داشته است؟

چشم بادامی‌ها، این‌بار هم نشان دادند که با انضباط حرفه‌ای و پشتکار و برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری، کوشش فراوان در تبلیغات و معرفی کار و حرفه خود، می‌توان به همه چیزهای دست نیافتنی، دست یافت.

زهرا عمویی با اشاره به پیشرفت و راه‌یابی طب سوزنی به کشورهای جهان می‌گوید: چرا طب سنتی ایران که هم به لحاظ پشتوانه و هم منابع دارویی تا این حد غنی و کامل است، در جهان ناشناخته باشد و حتی بسیاری از مردم کشور ما نیز با آن آشنایی کارآمدی نداشته باشند؟ این که هر کسی بنا به تجربه یا توصیه دوست و آشنای خود، عرقیات، جوشانده، آویشن، ‌چهاردانه یا یک داروی گیاهی را مصرف کند، به یقین نتیجه چندان خوبی به دست نخواهد آورد. همان‌گونه که برای استفاده از داروهای شیمیایی باید سلسله مراتبی مانند پزشک، عکس و آزمایش پشت سر گذاشته شود و در نهایت با دستور پزشک به داروخانه بروند و دارو بگیرند، در مصرف گیاهان دارویی نیز باید برای درمان، با گیاه‌پزشک یا دانش‌آموخته‌های این رشته و یا طبیبان سنتی که تجربه سالیان را در پشت‌سر دارند، مشورت و سپس داروهای گیاهی را مصرف کرد.

عمویی به نکته‌ای دیگر اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: یکی از بزرگترین مزیت‌های داروهای گیاهی، نداشن عوارض جانبی پس از مصرف است.

باید بدانیم که گیاهان دارویی، نقاط سالم بدن را تقویت می‌کند و به نقاط منفی و عامل بیماری حمله‌ور می‌شود و آنها را ضعیف و ناتوان می‌کند، تا از بین بروند.

***

در علم، هر روز نکات تازه‌ای روشن می‌شود و گاهی مطالب قبلی مورد تجدیدنظر و تصحیح قرار می‌گیرد. بنابراین هر موضوع مبنی بر مطالب علمی و پزشکی، همواره دارای اعتبار نیست.

می‌توانیم این گونه نتیجه بگیریم که قرص‌ها، شربت‌ها و آمپول‌ها و در مجموع کل داروهای شیمیایی که در طب امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد، در مواردی نسبی عمل می‌کنند و از اینرو هیچ پیش‌فرضی مبنی بر درمان قطعی بیماری به وسیله داروهای شیمیایی وجود ندارد.

با توجه به مطالب گفته شده، ضرورت طب سنّتی و توسعه صنعت گیاهان دارویی، بیش از پیش احساس می‌شود، بنابراین باید به راهکارهایی که به توسعه صنعت گیاهان دارویی می‌انجامد،‌ پرداخت تا مردم با رویکرد دوباره به درمان طبیعی، از سنگینی هزینه خرید داروهای شیمیایی خلاصی یابند و نتایج بهتری نیز بگیرند.