نکوداشت یک عمرفعالیت علمی کریم مجتهدی در پژوهشگاه علوم انسانی

به گزارش روابط عمومی روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا به نقل از خبرنگار اطلاعات؛ دکتر کریم مجتهدی، استاد فلسفه دانشگاه تهران که در بیش از ۴۰ سال تدریس، شاگردان بسیاری تربیت کرده، اکنون در آستانه ۹۰ سالگی است. او نزدیک به نیم‌قرن فعالیت آموزشی و پژوهشی در فلسفه داشته و آثار بسیاری از خود به جای گذاشته‌است.

در مراسم افتتاحیه، حجت ‌الاسلام دکتر رضا غلامی‌، رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد: چرا استاد کریم‌ مجتهدی فیلسوف ایرانی است؟ و چرا شخصیت و اندیشه‌های استاد مجتهدی شایسته توجه خاص است؟

وی توضیح داد: استاد مجتهدی یک متفکر حقیقتگراست و در مسیر رسیدن به حقیقت، آزاداندیشی و انصاف را سرلوحه کار خود قرار داده است. او به تاریخ ایران و اثر عمیق آن در تحولات فکری و فرهنگی جامعه ایرانی عنایت دارد. استاد مجتهدی به سرمایه‌ها و مفاخر فکری و علمی‌ایران و ظرفیت‌های ملی باور واقعی دارد. او به دین مردم ایران و آثار طبیعی آن در حیات فردی و مدنی مردم به دیده احترام‌ می‌نگرد، به زبان و ادب فارسی تعصب دارد و به اسم خردگرایی و مقابله با خرافات، به سنت‌ها و آداب و خرده‌فرهنگ‌های معقول ایرانی پشت نکرده است. او همواره دغدغه رشد و اعتلای سرزمین ایران و سرافرازی ایرانی را داشته و دارد.

غلامی افزود: دکتر مجتهدی با افتخار تمام، خود را ایرانی دانسته و نه تنها بیشتر عمر شریف خود را در ایران سپری کرده، بلکه از هیچ‌ تلاشی برای تربیت فرزندان ایران در دانشگاه‌ها که همچون فرزندان خود او محسوب شده‌اند، دریغ نداشته‌است. برای او قوت‌ها و مزیت‌های تمدن قدرتمند غرب، مانع دیدن نقاط ضعف و کاستی‌های غرب نشده است.

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تأکید کرد: استاد مجتهدی در هیچ یک از آثار خود در برابر غرب احساس وادادگی و حقارت ندارد و از همین‌جاست که نه تنها برای دانش‌پژوهان تازه نفس و جوان، بلکه برای شمار کثیری از استادان ما در دانشگاه‌ها به مثابه چهره ماندنی، عزیز و الهام‌بخش، قابل معرفی است.

در این مراسم، دکتر علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس شورای اسلامی و استاد دانشگاه تهران و از شاگردان دکتر کریم‌ مجتهدی نیز ضمن ارج نهادن به مقام وی، اظهار کرد: من قبل از انقلاب، توفیق آشنایی با ایشان را نداشتم؛ چون در دانشگاه صنعتی شریف تحصیل می‌کردم، اما بعد از انقلاب که به دانشگاه تهران آمدم با ایشان آشنا شدم و درس فلسفه کانت، هگل و دکارت را در محضر ایشان تلمذ کردم. اذعان می‌کنم من شاگرد مورد طبع ایشان نبودم و بعد هم که وارد سیاست شدیم، باز مورد طبع ایشان نبودیم .

وی گفت: مجتهدی، تحفه‌ای در حوزه و قلمرو فلسفه ایران محسوب می‌شود؛ زیرا او با فلسفه زندگی می‌کند. هنگامی که تدریس می‌کرد کاملا مشخص بود که او موضوع فلسفه را جدی گرفته و با همه هستی و وجود خود مطلب را بیان می‌کند. فلسفه برای او طریقی برای امرار معاش نبود، گرچه کسانی هم که چنین هدفی داشتند، چیزی عایدشان نشد؛ زیرا روایتی هست که می‌گوید فلسفه فقر می‌آورد. فلسفه برای استاد مجتهدی، حتی ابزاری برای تفاخر هم نبود.

لاریجانی درباره شخصیت مجتهدی بیان کرد: معرفت فلسفی برای او فضیلت به ارمغان آورده است. رفتار فرهنگی، آراستگی، تواضع، متانت، انصاف در قضاوت و … برخی دیگر از ویژگی‌های اوست. مجتهدی می‌گوید که فلسفه نشان از صلابت و استحکام فرهنگی یک ملت دارد و راز تحرک و پویایی فرهنگ است. هگل هم می‌گوید فلسفه فعالیتی آزاد است که روح ملت تلاش می‌کند از حالت اولیه خود تعالی یابد.

او ادامه داد: فلسفه در مواجهه با پرسش‌های بنیادین در حوزه‌های مختلف رشد پیدا کرد. اصولا ما دو نوع مواجهه با زندگی داریم؛ یکی سطحی و اولیه است که جنبه عمومی‌ دارد و تأثیر ملموس بر زندگی می‌گذارد و برای ارباب سیاست و مکاسب، روزی‌رسان است. اما مواجهه دوم بنیادین است و به دنبال این پرسش‌ها که مراد از آزادی چیست؟ و منشأ حقوق طبیعی و فطری چیست؟ این‌ امور پیچیده، فهم عمیق‌تری از زندگی را می‌طلبند و مجتهدی می‌گوید فلسفه از آسان‌سازی فکر و دسترسی به نتایج زودرس امتناع دارد.

رئیس سابق مجلس شورای اسلامی، همچنین به همیشه دانشجو بودن دکتر مجتهدی اشاره کرد و افزود: یکی از ویژگی‌های مجتهدی این است که احساس می‌کند همیشه در حال پژوهش و کاوش فلسفی است و می‌گوید من همیشه دانشجوی فلسفه‌ام. از نظر او فلسفه گفت‌و‌گوی با خود و گفت‌و‌گوی با دیگران است و شیوه سقراطی دیالکتیکی را برای فلسفه قایل است.

به گفته این استاد دانشگاه تهران، یکی از نکاتی که مجتهدی در عموم درس‌ها به آن اشاره می‌کرد این بود که خاستگاه تفکر فلسفی باید بررسی شود و شناسنامه‌ای برای هر موضوع فلسفی تدوین کرد. در کتاب‌های خود نیز وقتی موضوعی را از کانت نقل می‌کند، به فیلسوفان دیگر اشاره می‌کند که چطور به این موضوع رسیدند.

در ادامه برنامه، برادر زاده دکتر کریم مجتهدی، پیامی را که استاد به این همایش مرقوم کرده بود برای حضار قرائت کرد و توضیح داد: استاد به دلیل کهولت سن و بیماری، امکان حضور در این مراسم را نداشت صمیمانه عذر خواست و این پیام را ارسال کرد. در بخشی از پیام آمده است: ضمن تشکر عمیق، به خود اجازه می‌دهم، به عرض شما برسانم: من خود را لایق این همه محبت و دوستی نمی‌دانم و تصور نمی‌کنم که اگر خدمت کوچکی کرده باشم، قابل تقدیر باشد. در هر حال هر آنچه بود، گذشته است و من اکنون ناخوش و پیر هستم و حتی به راحتی نمی‌توانم روی دوپای خودم بایستم و به سهولت و بدون لکنت زبان سخن بگویم.

زندگی علمی من ۳مرحله بنیادی داشته است. اول تحصیلاتی که در دانشگاه سوربن پاریس داشته‌ام که حدود ۱۲سال به طول انجامید. البته حدود یک سال قبل از پایان دوره دکتری به ایران برگشتم. من در این دانشگاه بیشتر زبان فرانسه و اندکی انگلیسی و آلمانی و حتی دستور زبان لاتین را یاد گرفتم. رشته اصلی من فلسفه بود که در دوره کارشناسی شامل ۴مدرک اصلی می‌شد ولی من به سبب علاقه به کارم، در نهایت ۷مدرک گرفتم که بعضی از آنها عبارتند از: جامعه‌شناسی، اخلاق، روان‌شناسی و علوم رفتاری، شناخت روش علوم و منطق، مقدمات فلسفه، تاریخ فلسفه،، فلسفه عمومی و فلسفه هنر.

استاد مجتهدی در ادامه پیام خود بیان کرد: مرحله دوم زندگی من بعد از بازگشت به ایران است. مدارک، نوشته‌ها و مقالاتی که به زبان فرانسه به چاپ رسانده بودم به‌حضور مرحوم دکتر یحیی مهدوی در دانشگاه تهران بردم و ایشان بعد از مدتی تحقیق و مطالعه مرا برای گذراندن امتحانی دعوت کرد و بعد از امتحان کتبی، ۳نفر از استادان سرشناس وقت دعوت شدند و از من امتحان شفاهی به‌عمل آوردند. کوتاه سخن اینکه؛ من نزدیک به ۳۵سال در دانشگاه تهران تدریس کردم و سال‌های متمادی و تقریباً حدود ۴۰ساعت در هفته در کلاس‌های مختلف دانشگاه اعم از روزانه و کلاس‌های شبانه، مباحث را تکرار می‌کردم و گاهی در مدارس عالیه وقت نیز تدریس داشتم. مرحله سوم زندگی من حضور در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود که بیش از ۱۵ سال طول کشید و در این مدت آثار متعددی را به چاپ رساندم.

دکتر مجتهدی در پایان پیام خود گفت: روح در توانایی و پویایی فرهنگ مؤثر است. به نظر ملاصدرا، حرکت جوهری همان کمال‌یابی است و شاید منظور این باشد که، فرهنگ در درجه اول اهمیت قرار دارد. منظور از گفتن این مطالب بیشتر اشاره به این نکته است که ما فرهنگیان، مسئولیت بزرگی به دوش داریم و نباید از آن غافل شویم.

پس از برگزاری مراسم افتتاحیه، شاگردان دکتر مجتهدی و برخی از استادان فلسفه درباره ایشان و آثار دکتر مجتهدی سخنرانی کوتاه کردند. دکتر موسی نجفی درباره کتاب سید جمال الدین اسد آبادی دکتر مجتهدی و دقت علمی و ژرف او سخن گفت و دکتر کلباسی نیز با اشاره به معلمی دکتر مجتهدی، اظهار کرد: پاسداشت عالم، پاسداشت علم است و اهل علم را باید به نسل جوان معرفی کنیم که بدانند و ببینند چه کسانی برای علم در این سرزمین فعالیت کردند. دکتر مجتهدی با معلمی و فلسفه زنده است و وجود ایشان نامکرر است.

همچنین دکتر مصطفی شهرآیینی که در سال ۷۰ شاگرد ایشان بود، بیان کرد: دکتر مجتهدی استادی استثنا بود و نظم و علمی و ادبی ایشان برای ما درس‌آموز بوده و است. استاد در اوج مهربانی، شاگردان را تربیت می‌کرد و خطای فاحش آنها را بدون اینکه مأیوس شوند تذکر می‌داد و معتقد بود: ما نباید دانشجو را مأیوس کنیم؛ زیرا یأس، آدمی را از انسانیت خارج می‌کند.