«التحفه السعدیه»؛ جمع میان طب رسمی و طب نبوی است

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد بوعلی‌سینا به نقل از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ آیین رونمایی از کتاب «التحفه السعدیه» قطب‌الدین شیرازی با تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی استاد پیشکسوت دانشگاه تهران دوشنبه نهم خردادماه ۱۴۰۱ با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد. این اثرکه نخستین جلد از مجلدات چهارگانه «التحفه السعدیه» است توسط دانشگاه تهران و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چاپ شده است.

در این مراسم حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، محمود واعظی رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران، مجید معارف استاد دانشگاه تهران، محمد صدر دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و دکتر نجفقلی حبیبی استاد پیشکسوت دانشگاه تهران به ایراد سخن پرداختند.

مهمترین شرح بر «قانون» ابن سینا

حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در این برنامه گفت: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افتخار این را دارد که همواره از همکاری و مشاورت علمی استاد دکتر حبیبی بهره مند است و چند سال پیش که مراسم بزرگداشت استاد در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد (بنده نیز به تفصیل در آن جلسه درباره عظمت علمی ایشان سخن گفتم) مشارکت فعال داشت.

او درادامه سخنان خود گفت: کتاب «التحفه السعدیه» مهمترین شرحی است که بر مهمترین کتاب پزشکی قرون، یعنی قانون ابن سینا نوشته شده است. قانون هنوز هم دانشگاه‌های اروپا موضوعیت دارد؛ غیر از این که ۷۰۰ سال تدریس شده، این خبر هم مشهور است که از جمله نخستین کتاب هایی است که با ماشین چاپ منتشر گردیده است.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: ابن سینا کتاب قانون را بر بنیاد توغل نظری و عملی می نویسد که کتاب اول آن حاوی مبادی فلسفی هم هست. البته بلاشک نحوه نگارش آن ارسطویی است. از این رو امکان تفکیک ارسطو و پزشکی در اندیشه ابن سینا وجود ندارد. بنابراین قدرت ارتباط عمل و نظر کتابی چون قانون را پدید می آورد. در حقیقت قانون ابن سینا وکتاب کامل الصّناعه الطبیّه علی بن عبّاس مجوسی دو کتاب برتر مطلق پزشکی جهان اسلام و جهان بشریت اند.

بلخاری تأکید کرد: بین نگارش قانون و شرح قطب الدین شیرازی به تعبیر سالک الدین محمد انصاری شیرازی دوازده شرح بر این کتاب نوشته شده که از جمله آن ها شروح فخر رازی و ابن رشد است. اما «التحفه السعدیه» قطب الدین شیرازی امر دیگری است چرا که شارح، خود پزشک است نه کسی که با غوامض جهان هزار تویِ بدن انسان غریبه باشد.

او افزود: بنده در مقدمه تفصیلی بر منتخب «التحفه السعدیه» که درگذشته از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است درباره طب رسمی و طب اسلامی نکاتی را بیان کرده ام که پیشتر در کنفرانسی در «توکیو» نیز آن را شرح داده بودم. بحث من این بود که اگر بقراط و جالینوس نبودند آیا در تمدن اسلامی،دانش طب به وجود می آمد یا خیر! البته منکر تأثیر یونان در عالم پزشکی نیستم اما بنابر روایت ابن سینا در الانصاف (که متأسفانه محمود غزنوی آن را به آتش کشید) او یونان را رها کرده و به مسیر جدید رفته است.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تأکید کرد: از قرن دوم هجری تا عصر صفویه شاهد دو جریان رسمی در عرصه طب هستیم، یکی که با الحاوی یا آثاری قبل از آن شروع و به قطب الدین شیرازی می رسد. این جریان رویکرد قالبش بقراطی و جالینوسی است و به شدت تجربی محور است اگرچه که به «نظر» هم توجه دارد. جریان دیگر هم آن است که رسما نام طب به خصوص طب نبوی را باخود دارد و از قرن سوم تا هشتم هجری تقریبا سیزده عنوان اثر با نام رسمی طب نبوی به وجود می آورد علاوه بر آن که صحاح سته بخشی تحت عنوان «طب»دارند. در تاریخ پزشکی اسلامی این دو باید باهم در نظر گرفته شوند و نگاه تفکیکی به این دو، تنازع بی جا حاصل خواهد کرد. حاصل سخن اینکه، یکی از نکات قوت کتاب«التحفه السعدیه» قطب الدین شیرازی – شرحی بر قانون ابن سینا جمع این دو جریان در طب و پزشکی است.

گرامیداشت مقام علمی دکتر نجفقلی حبیبی

در ابتدای این برنامه محمود واعظی رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران طی سخنان کوتاهی گفت: به بهانه این مراسم، گرامی داریم یاد و خاطره همه بزرگانی که زیر آسمان دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تدریس و تربیت دانشجویان اهتمام نمودند، به خصوص شهیدان والامقام آیت الله مرتضی مطهری و دکتر محمد مفتح. ما افتخار می کنیم که میراث دار این بزرگان هستیم.

او تأکیدکرد: با توجه به تلاش ها و زحمات استادان گرانقدر دانشکده الهیات به خصوص جناب آقای دکتر نجفقلی حبیبی و با بازخوانی اهداف و نشانه هایی که از گذشته تا امروز باقی مانده است به آینده ای روشن می اندیشیم و با استفاده از ثروت عظیم علمی که در این مجموعه باقی مانده است در پی عرضه این اندوخته ها به جهان علم هستیم. از جناب دکتر محمود شیخ معاون پژوهشی دانشکده الهیات تقدیر می کنم که برگزاری این جلسه را به عهده گرفته اند و مایه خوشوقتی است که بازهم میزبان استاد گرامی جناب دکتر حبیبی هستیم تا بیشتر و بهتر از فیوضات علمی ایشان بهره مند شویم.

استاد اخلاقی و دوست داشتنی

درادامه مجید معارف استاد دانشگاه تهران سخنرانی کرد و گفت: به اعتراف همه اهل علم در ایران، دکتر نجفقلی حبیبی انسانی به تمامی اخلاقی و دوست داشتنی اند و خدمات علمی و فرهنگی ایشان بر هیچکس پوشیده نیست.

اوادامه داد: دکتر حبیبی در نظارت بر دانشجویان و تشویق آن ها به تحصیل و فعالیت های پژوهشی نقش عمده ای داشته و دارند . یکی از ویژه گی های مهم مدریتی – دانشگاهی ایشان آن است که نهادهای دانشگاهی ای را تحویل می گرفتند که به مثابه «نهال» بودند و این استاد گرانقدر با توان علمی – مدیریتی خود به خوبی این نهال را به شجره تبدیل کرده اند.

معارف گفت: ابعاد سیاسی، اجتماعی و انقلابی ایشان هم بسیار مهم است. دکتر حبیبی همواره به آرمان های امام راحل(ره) پایبند بودند و جنبه های مثبت و تأثیرگذار اجتماعی و سیاسی خود را به خوبی در چهل سال گذشته ظاهر و آشکار کرده اند.

اوتصریح کرد: دکتر حبیبی خیلی ایثار کرده اند و درکنار فعالیت های فراوان علمی که حاصل آن انتشار آثار گوناگون در فلسفه و حکمت اسلامی است هیچگاه از فعالیت های مدیریتی مستمر و موثر فاصله نگرفته اند.

استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: امروز که دکتر حبیبی در امور مدیریتی حضور ندارند، بازهم به صورت ویژه مشغول پژوهش و تحقیق اند به خصوص اقدام ایشان در احیا و تصحیح متون دشوار فلسفی از جمله آثار ابن سینا و کتابی که امروز از قطب الدین شیرازی رونمایی می شود، بسیار مهم، قابل تقدیر و ارج گذاری است. ایشان در تصحیح کتاب «التحفه السعدیه» متقبل زحمت فراوانی شده اند که بنا به گفته خودشان تصحیح این اثر با مطابقت با چند متن مشابه صورت گرفته است. همچنین پژوهش تاریخی ایشان در این اثر نیز بسیار مهم است که نشانگر مداقه عمیق ایشان در فعالیت های پژوهشی است.

نگارش «التحفه السعدیه» در بیست و هشت سال

سخنرانی بعدی این آئین محمد صدر دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران بود. او طی سخنانی گفت: در دوره اسلامی تا قرن دوم هجری آثار پزشکی به وسیله پزشکان غیرمسلمان نوشته می شد تا اینکه در دربار متوکل عباسی کتاب فردوس الحکمه تألیف می شود. در این آثار مطالب با نظم خاصی نگارش نمی شدند، البته دانش پزشکی هم نظم و نسق درستی نداشت. درادامه «رازی» آثار مهمی را تألیف و ارائه کرد که بعد از درگذشت او کتاب «الحاوی» ایشان در پزشکی در دسترس اهل علم قرار گرفت.

او افزود: در ادامه با کتاب قانون ابن سینا مواجه می شویم. این کتاب حاوی پنج بخش است. ابن سینا درکتاب اول قانون نیازمندی های یک پزشک به لحاظ نظری را بیان کرده است. البته فلاسفه هم به خاطر جنبه های حکمی این اثر به این کتاب خیلی توجه داشتند.

صدر تأکید کرد: نکته مهم آن است که پس از انتشار این کتاب، پزشکان به جای مراجعه به آثار جالینوس به قانون ابن سینا رجوع می کردند. اما این کتاب برای فهم بهتر نیاز به شرح و توضیح داشت. در این راستا «قطب الدین شیرازی» شرح مفصلی بر بخش طب قانون ابن سینا نوشت که با عنوان «التحفه السعدیه» امروز با تصحیح استاد دکتر نجفقلی حبیبی در اختیار ما قرار گرفته است.

قطب‌الدین شیرازی در نگارش این شرح به آثار مختلفی مراجعه کرده و حدود بیست و هشت سال برای نگارش «التحفه السعدیه» وقت صرف کرده است. او البته کاملا منطبق بر تقسیم بندی ابن سینا عمل کرده و شاید صرفا در یک بخش(قست تشریح) شرحی ننوشته است و علت این امر را نیز خود توضیح داده است.

او در پایان گفت: کتاب«التحفه السعدیه» یکی از کتاب ها مهم و تأثیرگذار بر پزشکان بعد از قطب الدین شیرازی است و پزشکانی بعدی در آثار خود فراوان به این کتاب استناد کرده و فقرات فراوانی از آن را نقل کرده اند.

در انتهای این نشست نیز نجفقلی حبیبی استاد پیشکسوت دانشگاه تهران طی سخنان کوتاهی ضمن تقدیر و تشکر از انتشارات دانشگاه تهران و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در انتشار جلد اول کتاب «التحفه السعدیه» قطب الدین شیرازی یادآوری کرد که منتخب یک جلدی این اثر مهم علمی پیشتر به همت انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در سال ۱۳۹۸ شمسی منتشر و در اختیار علاقه مندان به آثار «قطب الدین شیرازی» و «ابن سینا » قرار گرفته است.

در پایان این برنامه نیز طی مراسمی با حضور استادان حاضر در نشست، از جلد اول کتاب «التحفه السعدیه» قطب‌الدین شیرازی رونمایی شد.