اهمیت نسخه‌های خطّی ادبیات فارسی
حسین مسرت
ایران
را سرزمین شعر و ادب و فرهنگ می‌دانند با گنجینه‌ای آکنده از آثار غنی که این کشور
را بر فراز گیتی نشانده است؛ گواه این سخن آثار برجای‌مانده از سده‌هاست که در
گنجینه کتاب‌های خطّی و چاپی جهان برجای‌مانده است.
در
اینجا روی سخن با آثار خطّی ادبی فارسی است که در کتابخانه‌های جهان از شرق دور
گرفته تا غرب دور وجود دارد و بااینکه زمینه تصحیح و چاپ آثار ادبی خطّی نسبت به
دیگر کتاب‌های خطّی فراهم‌تر است و استقبال خوبی از آن می‌شود بااین‌وجود هنوز
صدها نسخه خطّی ارزشمند و چاپ‌نشده وجود دارد که چشم‌به‌راه دستان مهربانی است که
گرد سالیان را از آن پاک کند.
آثاری
که هرکدام گویای بخشی از تاریخ ادبیات ایران است و اگر تاکنون تصحیح و یا چاپ‌نشده
نه از سر بی‌اعتنایی اهل ادب که به‌واسطه وفور این آثار است که هنوز نوبت بدانان
نرسیده است. هنوز ده‌ها تذکره سخنوران وجود دارد که به جامعه ادبی رخ ننموده است و
تا زمانی که همّت به چاپ آن نشود، کس از اهمیت آن آگاه نمی‌شود. همین چند سال پیش
بود که یکی از تذکره‌های مهمّ فارسی به نام «عرفات العاشقین و عرصات العارفین» اثر
اوحدی بلیانی پس از سده‌ها چاپ شد و همگان به ارزش‌های نهفته آن پی بردند و بر
همین سان است تذکره ریاض الشّعرا.
از
سوی دیگر دیوان‌هایی از شاعران نامی در گنجینه کتابخانه‌ها وجود دارد که اصلاً چاپ‌نشده
و یا اگر چاپ‌شده تنها بر پایه نسخه‌های اندکی بوده که در زمان تصحیح در دسترس
کوشنده آن بوده است، ولی امروزه با چاپ فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران و جهان که به
همّت آقایان: احمد منزوی و مصطفی درایتی انجام‌شده است تا اندازه زیادی کار
شناسایی نسخه‌ها را آسان‌تر کرده است؛ بااین‌حال تا دسترسی به این آثار راه زیادی
مانده است و هر کتابخانه برای خود قوانینی دارد که اهل ادب را با دشواری روبرو می‌کند
که اکنون جای بحث آن در اینجا نیست و خود گفتاری درخور را نیاز است. این موضوع را
هم باید در نظر داشت که آنچه از فهرست کتابخانه‌ها چاپ‌شده در خوش‌بینانه‌ترین
حالت، نیمی از موجودی نسخه‌های خطّی جهان است. مثلاً کتابخانه دانشکده ادبیات
دانشگاه تهران از سال 1341 تاکنون فهرست کتاب‌های خطّی خود را چاپ نکرده است،
کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری 1355، کتابخانه وزیری یزد 1358 و غیره و یا
کتابخانه آیت‌الله مرعشی قم بااینکه 55 جلد فهرست خود را چاپ کرده، باز بنا گفته
مدیر آن نیمی از کتاب‌هایش را شناسانده شده است و این موضوع وقتی جالب خواهد بود
که بدانیم کتابخانه‌های عمومی هستند که تاکنون فهرست خود را چاپ نکرده‌اند و بدین
فهرست بیفزاید صدها کتابخانه شخصی که در گوشه و کنار ایران وجود دارد که هیچ‌کس از
محتوای آن‌ها آگاه نیست، چنانکه گفته می‌شود برخی از این کتابخانه‌ها دارای پنج
هزار و شاید بیشتر کتاب خطّی هستند.
منبع:
روزنامه اطلاعات؛ چهارشنبه ۲۴ فروردین‌ماه ۱۴۰۱
۱۳۴۶