احد فرامرز قراملکی مدرک دکتری فلسفه و کلام اسلامی از دانشگاه
تهران دارد و هم‌اکنون به عنوان عضو هیات علمی در گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات
دانشگاه تهران مشغول به تدریس است. گفت‌وگویی
با وی درباره نوآوری‌های منطق سینوی انجام داده‌ایم که بخش‌هایی از آن را می‌خوانید.
- ابن‌سینا در منطق چه نقدی به ارسطو دارد و چه چیزهایی را به
منطق ارسطو افزوده است؟
ابن سینا در بخشی از کتابش گفته است که منطق هیچ پیشرفتی نسبت
به دوران ارسطو نکرده است. معنای سخن او به گونه‌ای است که می‌توان آن را شامل آثار
ابن‌سینا هم دانست. به نظر می‌رسد ابن‌سینا هم چنین تصوری از منطق خود دارد. اما به
اعتقاد من واقعیت چیز دیگری است و میراث منطقدانان مسلمانان نشان‌های فراوانی از نوآوری‌های
ابن‌سینا افزون بر منطق ارسطو دارد.
به نظر من ابن‌سینا دو گونه نوآوری ــ به لحاظ ساختاری و محتوایی
ــ در منطق داشته است. در بخش ساختاری ارائه یک نظام منطقی دوبخشی به جای منطق سنتی
9 بخشی یکی از این نوآوری‌ها است. همان طور که مشاهده می‌شود کتاب «شفاء» ابن‌سینا
9 بخشی است اما «الاشارات و التنبیهات» سرآغاز منطق‌نگاری دو بخشی است که در تمدن اسلامی
نزد همه دانشمندان رایج شده است.
اما به لحاظ محتوایی ابن‌سینا نوآوری‌هایی در مفهوم‌سازی دارد؛
به عنوان مثال، او تعریف قضیه را در اشارات، شکل دیگری داده است. بخشی از آثار ابن‌سینا
دستیابی به قواعد جدید و نقد قواعد ارسطوست. مثال آن را نیز می‌توان در مباحث عکس و
اشکال قیاس‌ها به ویژه قیاس اقترانی دانست. ابن‌سینا در اشارات تصریح می‌کند که تقسیم‌بندی
قیاس به اقترانی و استثنایی کشف و نوآوری اوست.
اما درباره نقد او بر منطق ارسطو باید بگویم نقد ابن‌سینا بر
ارسطو بنیانی نیست بلکه یافتن رخنه‌ها و رفع آنهاست. مثلاً این یک قاعده پذیرفته‌شده
در سنت ارسطویی است که نقیض مطلقه، مطلقه می‌شود. اما ابن‌سینا با استفاده از صور زمان
این قاعده را نقد می‌کند و قاعده دیگری را پیشنهاد می‌دهد. از این موارد فراوان است.
همچنین میزان تحلیل‌گری در تحلیل گزاره‌های موجهه در منطق ابن سینایی دامنه بیشتری
می‌باید. اخیراً دانشمندی به نام هاجز که انگلیسی است تحقیقات خوبی را درباره نوآوری‌های
ابن سینا در منطق انجام داده است.
- برخی می‌گویند خواجه نصیرالدین طوسی موفق‌ترین شارح ابن سیناست.
شما با این سخن موافقید؟
خواجه نصیر طوسی پیرو منطق دو بخشی است و تلخیص‌گر بسیار موفق
شفاء است اما در شرح بر اشارات بوعلی سینا چون اختلاف مبنایی با او داشته مهم‌ترین
انتقادات را به ابن‌سینا مطرح کرده است. خواجه در شرح اشارات منتقد ابن سیناست. به
عنوان مثال تعریف‌های جدید ابن‌سینا و قواعد جدید آن را و این که «مقولات»، از مسائل
منطق نیست نقد می‌کند.
- پس بهترین
شارحان ابن سینا چه کسانی هستند؟
شارحان بسیار موثر بر منطق ابن‌سینا در نظام دو بخشی، فخررازی،
ابهری، کاتبی قزوینی و به‌ویژه علامه حلی است. فخررازی اگر به لحاظ فلسفی منتقد ابن‌سیناست
اما یکی از شارحان و توسعه‌دهندگان منطق دو بخشی ابن سینا به شمار می‌آید.
- در اروپا
چه کسانی شارح موفق آثار ابن‌سینا در حوزه منطق هستند؟
در دهه اخیر فعالیت‌های زیادی از سوی نیکلای رشر صورت گرفته
است و طی چهار سال اخیر نیز ضیاء موحد در ایران ــ با مقالات انگلیسی بسیار خوب ــ
و هاجز در انگلستان منطق او را ترویج کرده‌اند.
احد فرامرز قراملکی علاوه بر تدریس در فلسفه و کلام اسلامی دارای
تالیفات زیادی است که «جستار در میراث منطقدانان مسلمان»، «روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا»،
«اخلاق حرفه‌ای در کتابداری و اطلاع‌رسانی»، «استاد مطهری و کلام جدید»، «دوازده رساله
در پارادوکس دروغگو»، «درآمدی بر اخلاق حرفه‌ای»، «اخلاق سازمانی»، «ارمغان نقد»،
«اخلاق حرفه‌ای در تمدن ایران و اسلام»، «سازمان‌های اخلاقی در کسب و کار»، «اخلاق
حرفه‌ای بیمه برای دنیایی اخلاقی‌تر» و «روش‌شناسی مطالعات دینی» عناوین شماری از
کتاب‌های او را تشکیل می‌دهند.
منبع: خبرگزاری ایبنا؛ شهریور 1393