بسمه
تعالی
... به سختی
خود را وادار به نوشتن می‌کنم. علاوه بر بیماری ممتدی که از پیش از درگذشت مرحوم
خسروشاهی آغاز شده و با عیادت دوباره تلفنی آن عزیز فقید همراه بود تا به شنبه ۱۶ فروردین جاری هیچگاه حال خوشی نداشته‌ام.
اما در هر حال باید خدا را بی‌شمار سپاس گویم که همین اندک
رمقی که برایم مانده یادی می‌کنم هرچند کُند و بطئ بخوانم بنویسم و گاهی درد دلی
بسرایم...
چون واقعاً نمی‌توانم در مصیبت جان سوز فقدان سیدنا هادی
خسرو شاهی ـ طاب ثراه ـ (که او را دائره‌المعارف
گویا و گوهری خواندم که در زیر خاک نهان شده است) حق مطلب را ادا کنم، ترجیح دادم
دیگر کسانی را که به نوبه خود در حد مقدُور خود نسبت به آن سید بزرگوار ادای حق
کرده‌اند به یاری بطلبم و به یادداشت‌های بسیار خواندنی آن بزرگواران اشاره کنم...
***
پس
از درگذشت سیدشریف‌النسب و الحسب خسرو شاهی که در تاریخ پنجشنبه ۸ اسفند ۹۸ مطابق
با ۳ رجب المرجب ۱۴۴۱ سالروز شهادت حضرت امام هادی علیه‌السلام ـ که سید فقید
افتخار همنامی آن امام را داشت ـ (و اولین شب درگذشت ایشان شب جمعه اول ماه رجب
بود که در فضیلت کم‌نظیر است و «لیله‌الرغائب» نامیده شده است.) از صبح شنبه ۱۰ اسفند که نیز روزنامه‌ها خبر را به اطلاع عموم رساندند[۱] مقالاتی هم چند روز
متوالی در بزرگداشت آن مرحوم مبرور منتشر کردند که الحق والانصاف روزنامه گرامی
اطلاعات در ادای حق سید فقید دریغ نداشت و بیشترین و مفصل‌ترین مقالات را
بزرگواران، در این روزنامه منتشر کردند. حق هم همین بود چرا که آقای خسرو شاهی فقید
یک پا نویسنده پابرجای صفحه «نظرها و اندیشه‌ها»ی این جریده شریفه بود و مفصل‌ترین
مقالات بسیار سودمند ایشان که دارای خاطرات، اطلاعات و نکات تاریخی فراوانی بود در
این صفحه منتشر می‌شد...
به جز «اطلاعات» روزنامه‌های دیگری هم که من از نظر
گذراندم ( همه روزنامه‌ها در اختیارم نبود) مقالات ارزشمندی در این خصوص منتشر
کردند که ذیلاً عنوان مقالات و اسامی بزرگوارانی را که در این مورد قلم زده‌اند می‌نویسم
که البته البته ناقص است و اگر فرزند عزیز آن مرحوم آقای سیدمحمود زید عزه همتی
بکند و همه این نوشته‌ها را جمع‌آوری کند و از طرف «مرکز بررسی‌های اسلامی قمی (که
لابد ایشان تصدی آن را در حال حاضر به عهده دارند) منتشر کنند، کاری درخور ادای حق
پدر کرده‌اند، توفیق ایشان را از خدای متعال خواستاریم.
و اینک مقالات مورد اشاره و اسامی نویسندگان:
روزنامه‌های اطلاعات و شرق و اعتماد در صفحه اول و دوم و
سوم و ماقبل آخر خبر را به تفصیل منتشر کردند.
روزنامه اعتماد علاوه بر چند مقاله در صفحات اول و ۱۵ منتشر کرد بدین شرح:
ـ
عالم ساده زیست به قلم استاد بزرگوار دکتر مهدی محقق
ـ از قم تا رم به قلم غلامرضا امامی نویسنده پژوهشگر
ـ مبلغ پرکار اسلام استاد رسول جعفریان پژوهشگر صاحب‌نظر
ـ از تبار رفیقان آزاداندیش کاوه رهنما
این روزنامه در صفحه ۱۵ همین شماره تصویر بزرگی از استاد
فقید منتشر کرده و نیز پیامهای تسلیت حضرات آیات سبحانی و نوری همدانی را به چاپ
رسانده است.
* روزنامه ایران در شماره شنبه ۱۰ اسفند مقاله‌ای تحت عنوان
در سوگ اندیشمند تقریب بقلم عباس خامه یار رایزن فرهنگی ایران در بیروت منتشر کرده
است.
* روزنامه جام‌جم ۱۰ اسفند مصاحبه‌ای را منتشر کرده که سرکار
خانم طاهره آشتیانی با آقای مهدی قزلی مدیر بنیاد شعر و ادبیات داستانی انجام داده
تحت عنوان: حکیمی برای تمام فصول و عناوین فرعی: محقق مستند نگار و سفیری برای قطب
مسیحیت.
آقای سیدمهدی طالقانی فرزند مرحوم آیت‌الله طالقانی هم
خاطره‌ای مشترک از پدرش و آقای خسروشاهی آورده و از دیداری یاد کرده که در دفتر
روزنامه اطلاعات با حضور حقیر (حجتی) با ایشان داشته است.
* روزنامه شرق مورخه ۱۰ اسفند ۹۸ در صفحه ۳ در ضمن انتشار
تصویری از مرحوم خسروشاهی در چند ستون به سوابق و آثار آنمرحوم پرداخته است.
مقالات
اطلاعات در رثای استاد فقید
*
در شماره مورخه یکشنبه ۱۱ اسفند حجت‌الاسلام مصطفی بروجردی
تحت عنوان مرثیه‌ای برای سیدهادی خسروشاهی نوشت: که گمان داشت که روزی تو سفر خواهی
کرد؟! عنوانی حاکی از تأثر شدید نگارنده
ـ
در همین شماره در صفحه ۶ مقاله‌ای به قلم دکتر رسول جعفریان تحت عنوان ارتباطات
جهانی در مورد ارتباطات مرحوم خسروشاهی با بزرگان جهان اسلام منتشر شده است.
*
در شماره مورخه ۱۲ اسفند ۹۸ اطلاعات در صفحه ۶، مقاله ممتع
و مفصلی به قلم حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا نوراللهیان با عنوان درشت: «شخصیت فرهنگی،
مذهبی و سیاسی استاد خسروشاهی در یک نگاه» همراه با ۵ تصویر تاریخی به قرار زیر
منتشر شده است:
ـ
تصویری از استاد فقید با یکی از مقامات کلیسائی واتیکان
ـ
تصویری از استاد فقید با حضرت امام خمینی(ره) و چند تن از علما
ـ
تصویری از استاد فقید با علمای الازهر
ـ
تصویری از استاد فقید با مرحوم استاد علامه طباطبائی
ـ
تصویری از استاد فقید با شهید مطهری، استاد محمود شهابی و استاد دکتر محمد ابراهیم
آیتی
*
فرهنگبان کوشا و «مرز نمی‌شناخت» دو عنوان بزرگ و کوچک است
که در شماره ۱۳ اسفند ۹۸ اطلاعات چاپ شده است.
ـ
فرهنگبان کوشا، مقاله بسیار مفصلی است به قلم آقای هادی انصاری که نیمی از صفحه ۶
روزنامه را پر کرده و همراه با تصاویری است از آقای خسروشاهی با رئیس الازهر مصر،
اسقف کاپوچی: یکی از رهبران کلیسا و نیز مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی(ره)
ـ
«مرز نمی‌شناخت» عنوان مقاله دیگری است به قلم حجت‌الاسلام عبدالحسین مُعزی همراه
با عکس مرحوم خسروشاهی شانه به شانه امام خمینی(ره) که پشت‌سرشان حجت‌الاسلام
والمسلمین حاج شیخ حسن صانعی ـ ملازم وفادار همیشگی امام دیده می‌شود.
۱ـ
دکتر مصطفی بروجردی از فضلای معاصر ـ چند سال قبل از سوی وزارتخارجه به سفارت
جمهوری اسلامی ایران در تونس برگزیده شد. ایشان در آستانه عزیمت به محل مأموریت، دیداری
داشتند با حقیر در دفتر.
در
این دیدار که سید بزرگوار فقید سعید آقای خسروشاهی هم حضور داشتند آقای خسروشاهی
نامه‌ای به عربی برای راشد الغنوشی رهبر حزب «النهضه» تونس (که در انتخابات سراسری
پیروز شده بود.) نوشت. آقای خسروشاهی این نامه را با یک قلم و بدون پیشنویس (و شاید
با اندکی ویراستاری زیر و بم کلمات) به آقای بروجردی داد که به راشد الغنوشی تقدیم
کند. می‌دانیم که راشد الغنوشی کتابی درباره انقلاب اسلامی و امام خمینی نوشته که
آقای خسروشاهی آن را ترجمه کرد و چند بار از سوی مؤسسه اطلاعات چاپ و منتشر شده
است. آقای مصطفی بروجردی اخیراً «تفسیر قرآن» نوشته و چاپ کرده و برای ما نفرستاده
است!
یادآوری
لازم: به آقای سیدمحمود خسروشاهی عزیز یادآور می‌شوم که از مجموعه نامه‌ها و پاسخ‌ها
و سایر آثار پدر محافظت کافی فرماید که به یادی برای آن فقید شهیر منتشر شود.
* روزنامه «آرمان ملی» در شماره یکشنبه ۱۱ اسفند ۱۳۹۸ مقاله‌ای تحت عنوان «مرد مدارا و تلاشگر گفتگوی ادیان» به قلم آقای
محسن اسماعیلی حقوقدان و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به چاپ رساند.
*
روزنامه اطلاعات (که گفتم بیشترین مقالات را ـ به حق ـ در
مورد سید بزرگوار به چاپ رسانید) در شماره مورخ ۱۴ اسفند ۱۳۹۸ مقاله‌ای به قلم حجت‌الاسلام
میرابوالفتح دعوتی (نویسنده هنرمند و پژوهشگر قرآنی) تحت عنوان «استاد خسروشاهی
اهتمام زیادی به نشر آثار اسلامی داشتند» در صفحه ۲ روزنامه منتشر کرد.
*
در شماره مورخه ۱۵ اسفند ۱۳۹۸ آقای دکتر سید سیف‌الرضا
شهابی تحت عنوان «یادی از مرحوم حجت‌الاسلام خسروشاهی» از آشنایی با آثار مرحوم
خسروشاهی و دیدار با ایشان همراه با مرحوم فخرالدین حجازی در قم یاد کرده است.
*
در شماره مورخه ۲۰ اسفند ۱۳۹۸ این روزنامه مقاله‌ای به قلم
این حقیر منتشر شد به عنوان «خسروشاهی، دائره‌المعارف گویا، گوهری که زیر خاک
پنهان شد». در بالای این عنوان آمده است:«در سوگ رفیق شفیق دیرینه استاد فقید سیدهادی
خسروشاهی» و من از خودم به عنوان «برادر عزادار» آن عزیز یاد کرده بودم. این یادداشت
همراه با عکسی یادگاری همراه بود که در بهار ۱۳۹۷ از بازدید کتابخانه تازه تأسیس
آقای خسروشاهی در قم که حقیر و مرحوم خسروشاهی و فرزند ایشان جناب فخرالسادات سیدمحمود
خسروشاهی، در صحن کتابخانه دیده می‌شویم. در ذیل این مقاله سروده‌ای از بیژن شهرامی
تحت عنوان «خسرو فقه و دیانت» به روح بلند استاد سیدهادی خسروشاهی تقدیم شده است؛
با این مطلع:
ای
دریغا رفت ماه از آسمان کوچ کرد از باغ و گلشن باغبان
نیز:
«هادی»
ره بود در طی طریق اهل
معنی را بزرگ کاروان
در
مسیر اتحّاد مسلمین / با جمال‌الدین همی هم داستان... الی آخر...
*
ـ
به مناسبت چهلم آن عزیز از دست رفته، این قلم از تاریخ یکشنبه ۲۴ فروردین‌ماه جاری
یادداشت‌هایی تقدیم کرد که سومین بخش آن اکنون در دست مطالعه خوانندگان ارجمند
است. اما همزمان با این یادداشتها مقاله مفصل و ممتع جناب حجت‌الاسلام والمسلمین
حاج شیخ احمد صادقی اردستانی در صفحه ۶ اطلاعات منتشر شد، تحت عنوان «مرد قلم و
قدم». جناب صادقی در این مقاله از آخرین دیدارشان با سید فقید در قم که در نشستی
به مناسبت بزرگداشت مرحوم محمد جواد صاحبی برگزار شده بود، سخن گفته و ادامه سخن
را به سال ۱۳۴۲ و خاطرات آن ایام کشانیده و بالاخره به برخی از آثاری که از آن
مرحوم در اختیار داشته‌اند، اشاره کرده‌اند. این مقاله همراه تصویر بزرگی است که
استاد خسروشاهی را در ایام تبعید به «انارک نائین» همراه با مرحوم آیت‌الله حاج سید
مرتضی پسندیده (برادر بزرگ امام خمینی(ره) ) و آیت‌الله مکارم شیرازی نشان می‌دهد.[۲]
***
این
بود مجموعه‌ای از آنچه حقیر توانست از پاره‌ای روزنامه‌ها یادداشت کند به خصوص
روزنامه گرامی اطلاعات.
اما
این یادداشت را تکمیل می‌کنم با نوشته برادر دانشمند و محقق ما جناب دکتر سید محمد
مهدی جعفری استاد دانشگاه شیراز که در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۹۸ در صفحه ۱ و ۴ روزنامه
گرامی اعتماد (که عنایت و ارادت خاصی به سید فقید ابراز داشت) تحت عنوان «مرگ چنین
خواجه نه کاری است خُرد» منتشر شد. استاد جعفری در این مقاله خاطرات خواندنی‌ای از
مرحوم آقای خسروشاهی به رشته نگارش کشیده‌اند که خوانندگان را به مطالعه آن توصیه
می‌کنم.
***
حالا
که از مقاله استاد جعفری در مورد آقای خسروشاهی یاد کردم، مناسب دیدم از نشست بزرگ
یادبود مرحوم آیت‌الله طالقانی رضوان الله علیه یاد کنم که به همت آقای جعفری در
تهران برگزار شد. حقیر و استاد فقید خسروشاهی مشترکاً به بیان خاطرات خود پرداختیم.
تصویر این جلسه که نگارنده و آقای خسروشاهی را تنگاتنگ هم نشان می‌دهد، به یاد
ماندنی است.
در
خلال نگارش این یادداشتها اطلاع یافتم که به همت و کوشش برادر بزرگوار و دانشمند
جناب دکتر رسول جعفریان -دامت‌برکاته- یادنامه‌ای در ۱۰۷۹ صفحه مشتمل بر ۵۲ مقاله از نویسندگان صاحب‌نظر تحت عنوان (هادی نامه) منتشر شده که البته هنوز به
دست نگارنده نرسیده است. لازم دیدم به نوبه خودم از این اقدام فرهنگی ماندگار که می‌تواند
ادای بخش مهمی از حق استاد فقید خسروشاهی باشد سپاسگزاری کنم. توفیق استاد جعفریان
را در ارائه نوشته‌های محققانه و نیز بیان هدایتگرانه مسائل روز که ضرورت اجتناب
ناپذیر جامعه اسلامی ایران به خصوص نسل نوپای جوان است، از درگاه الهی مسئلت دارم.
***
ضمناً
در شماره مورخه ۹۹/۱/۳۰ اطلاعات مقاله‌ای تحت عنوان «کوشا و آگاه به زمانه» به قلم
فاضل ارجمند جناب حجت‌الاسلام علیرضا سبحانی (فرزند حضرت آیت‌الله سبحانی دامت‌برکاته)
به چاپ رسیده که گویا یکی از مقالات یادنامه استاد جعفریان است. این مقاله همراه
با عکسی تمام قد از آقای خسروشاهی است در کنار کتابخانه بزرگ تازه تأسیس او در
«پردیسان» قم.
***
...
و اما در
پایان این یادداشت می‌خواهم پیشنهاد کنم به همت سید بزرگوار «محمود بن هادی» فرزند
برومند مرحوم خسروشاهی و با همکاری روزنامه گرامی اطلاعات به خصوص جناب بهروز طیرانی
که تصدی آرشیو اطلاعات را برعهده دارند:
۱ـ نخست، مجموعه مقالاتی که پس از رحلت
فقید سعید خسروشاهی در کلیه روزنامه‌ها و مجلات و نشریات گوناگون کشور (و حتی
خارج) چاپ و منتشر شده است، جمع‌آوری شود و یکجا در یک کتاب به پاس خدمات آن سید
بزرگوار به چاپ برسد... البته چنین مجموعه‌ای باید دارای مضامین فراوانی از سید فقید
باشد چه فردی و چه جمعی
۲ـ
پیشنهاد دیگر من این است که مجموعه مقالاتی که به قلم آقای خسروشاهی در روزنامه وزین
اطلاعات (و گاهی در جمهوری اسلامی و سایر نشریات، مجموعه حکمت ـ مکتب اسلام و...)
به چاپ رسیده مشتمل بر مطالب بسیار مفید تاریخی و کلامی و بخصوص روابط بین‌الملل
اسلامی و معرفی رجال گذشته و معاصر اسلامی در سراسر جهان است و مجموعه بسیار ذیقیمتی
را تشکیل می‌دهد به همت برادر عزیز بهروز طیرانی و همکاری سایر نویسندگان اطلاعات
که عموماًً مرید و مخلص سید فقید بود و هستند گردآوری شود و چاپ و نشر یابد. این
مجموعه لزوماً مشتمل بر تصاویر و عکسهای مربوطه خواهد بود.
***
میدانم
که بردار عزیزم آقای دعائی در این دو پیشنهاد حقیر به صورت فعال حق سید فقید را
ادا خواهد کرد و این حقیر، آقای دعائی و مجموعه برادران اصحاب اطلاعات در ادای حق یکی
از نخبه‌ترین و کم‌نظیرترین نویسندگان و مصلحان بین‌المللی جهان اسلام که افتخاری
همیشگی برای ایران و تبریز ایران و سلسله جلیله علما و بزرگان خاندان خسروشاهی ـ
اعلی‌الله مقامهم ـ است، سهیم و مأجور خواهیم بود. انشا‌الله.
--------------------
پی‌نویس:
۱ـ رسانه‌های مجازی همان روز پنجشنبه خبر را منتشر کردند.
۲ـ یادآوری لازم آنکه در آثاری که ایشان در اختیار داشته‌اند چند
اثر مشترک که مرحوم خسروشاهی با همکاری مرحوم مغفور برادرم علی حجتی کرمانی و
مرحوم عمید زنجانی و جناب شیخ زین‌العابدین قربانی و استاد محمد مجتهد شبستری
نوشته بودند، موجود نبوده است.
منبع: روزنامه اطلاعات؛ دوشنبه یکم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹