حقوق بیمار و
رعایت حقوق بیماران در عین حال که مبحثی حقوقی است، یک مبحث اخلاقی هم هست. در
حوزه پزشکی رعایت اخلاق حرفه‌ای در دو حوزه اصلی مطرح می‌شود:
۱) رعایت اخلاق
در پژوهش‌های پزشکی که خود دو بخش است: ۱- ورود به پژوهش و انجام آن، ۲- انتشار
آثار پژوهشی؛
۲) رعایت اخلاق
در برخورد با بیماران و تمامی اقدامات درمانی که برای درمان بیماران تجویز می‌شود.
و بحث اصلی من در این خصوص است.
اقدامات درمانی
یعنی تمامی اقداماتی که به منظور درمان توسط پزشک یا تیم پزشکی انجام می‌شود. از جمله
تجویز دارو، سونوگرافی و.. حتی ارجاع به پزشک دیگر.
- حقوق بیمار ذیل
حق حیات و حق بر سلامت قرار دارد.
- حق حیات از
جمله اولین و از جمله مهم‌ترین حقوق طبیعی، بشری و شهروندی است.
- حق بر سلامت در
نسل دوم حقوق بشر عبارت است از سلامتی در زمره حق بهره‌مندی از استانداردهای مناسب
زندگی است؛ حق بر سلامت جهانی و جزء حقوق شهروندی است و دولت‌های عضو میثاق حق هر
کسی را به تمتع از بهترین حالت سلامتی و روحی ممکن به رسمیت می‌شناسند.
منشور حقوق
بیمار در همه بیمارستان‌ها نصب شده است. ولی نکته‌ای که مهم است این است که حق بر سلامت باید
مبتنی بر برتری منافع بیمار باشد. چرا که گاهی ممکن است
بین منافع پزشک در تجویز اقدامات پزشکی و حقوق بیمار تعارض‌هایی
پیش آید که قواعد حقوقی و قواعد اخلاقی می‌گویند که حق بیمار مقدم است و باید
رعایت شود. بطور مثال از جمله این تعارضات می‌توان به این مورد اشاره کرد که گاهی
بیمار لازم است عکسی بگیرد و به بیمارستان یا دستگاهی که پزشک در آن ذینفع است
ارجاع داده شود و اینکه این ارجاع چقدر برای درمان لازم و ضروری است ممکن با منافع
شخص پزشک تعارضاتی ایجاد کند. بحث اینجاست که پزشک در تجویز اقدامات پزشکی نباید
منافع خود را مقدم بدارد.
تقدم و برتری
دادن به منافع شخصی در تمام دنیا مطرح شده است که بطور خلاصه به آن می‌پردازم.
در
تعریف این تعارض از کلمه‌ای استفاده می‌شود که به کلمه "سهم‌خواری" ترجمه شده است.
مثلاً ۱. ارجاع به پزشکان دیگر و دریافت حق حساب بدون هیچ گونه اقدام درمانی؛ ۲. و
یا ارجاع به خود که در آن بیمار ملزم به ارجاع مجدد به پزشک در مطب شخصی است؛ ۳. و
یا ارجاع بیمار به انواع آزمایش‌ها، داروها و مکمل‌ها یا حتی بستری شدن در بیمارستانی
که پزشک ذینفع است و.. بدون نیاز و ضرورت در درمان بیمار.
در بحث همایش با
عنوان اخلاق کاربردی، کتاب قانون را دو بار از ابتدا تا انتها نگاه کردم، در فهرست
آن هیچ بخش مستقلی را با عنوان اخلاق پزشکی ندیدم. از این‌رو در برخی مقالات نتیجه
گرفتند که کتاب قانون تهی از اخلاق پزشکی است و حتی بعضی گفته‌اند حکیم ابن‌سینا
نظام اخلاق خاصی را معرفی می‌کند. اما این‌ها بی‌انصافی است. چون مباحث و تذکرهای
اخلاقی زیادی در متن کتاب قانون وجود دارد. از جمله:
۱) مهم‌ترین بحث
او این است که پزشک باید تسلط و اشراف علمی داشته باشد. طبیعی است که این بحث بیش
از آنکه علمی باشد اخلاقی است. چون پزشکی که اشراف و تسلط علمی ندارد حتما به
بیمار خود صدمه می‌زند.
۲) تأکید بر
اینکه اتخاذ یک روش درمانی باید از آلام مریض بکاهد و مزایای انتخاب آن افزون بر
خطرات آن باشد؛ بعبارتی پزشکان را فقط در مواردی که ناگزیر هستند مجاز به استفاده
از روش‌های ملال‌آور می‌داند.
۳) تأکید بر
اینکه درمان به‌موقع و به‌هنگام باشد و اهمال در آن صورت نگیرد.
۴) دستور به منع
و پیشگیری از بارداری دختران کم‌سن و سالی که ازدواج کرده‌اند، چرا که ممکن
است زایمان برای آنها خطرآفرین بوده و منجر به فوت آنها شود.
۵) نکته بسیار
مهم اینکه حقوق مؤلفان و مصنفان در قانون به شدت رعایت شده است، یعنی اگر ابن‌سینا از کتب قبلی مطلبی نقل کرده است حتما منابع و مأخذ آن را نیز معرفی می‌کند.
در منابع دیگر
اسلامی نیز مبحث اخلاق پزشکی و رعایت حقوق بیمار بسیار جدی است. از جمله کتاب
"خلاصة الحکمة" اثر محمدحسین هادی عقیلی شیرازی که یک فصل از این کتاب
کلاً به "اخلاق پزشکی و رعایت اخلاق پزشکی" اختصاص داده شده و به
"سهم‌خواری" می‌پردازد و تحمیل هزینه اضافی به بیمار را جایز نمی‌داند
که در سهم‌خواری اصل حرف همین است؛ یعنی "عدم تحمیل هزینه اضافی به بیمار".
مقاله ارائه شده در همایش اخلاق علمی
و اخلاق کاربردی با محوریت اندیشه‌های بوعلی‌سینا
شنبه؛ دوم شهریوماه ۱۳۹۸
روابط عمومی و امور بین‌الملل بنیاد
بوعلی‌سینا