در
اصطلاح یونسکو، «میراث جهانی» یعنی مواریث فرهنگی و تاریخی که فراتر از یک ملت و
یک سرزمین، ارزش جهانی دارد و به همه بشریت متعلق است. تا قبل از تاسیس یونسکو در
۱۳۲۴ خورشیدی (۱۹۴۵ میلادی) و پایان جنگ جهانی دوم، چنین عنوانی شناخته شده و آشنا
نبود، و ابزارهای بین المللی برای حفاظت از آن وجود نداشت.
یکی
از آثار شوم این جنگ انهدام آثار تاریخی بسیار در کشورهای درگیر بود. این تجربه
های تلخ باعث شد که دغدغه های متفکران و مصلحان در باب اهمیت حفاظت از آن تشدید
شود و به یک گفتمان مقبول در محافل فرهنگی و بین المللی بینجامد و این حساسیت به
دولتهای عضو یونسکو سرایت کند. در ۱۹۵۴ نسخه اول کنوانسیون حفاظت از اموال فرهنگی
در منازعات مسلحانه، و در ۱۹۹۹ نسخه کامل تر آن، تصویب شد. در ۱۹۷۰ کنوانسیون
دیگری برای پیشگیری و منع قاچاق و انتقال مالکیت دارائی های فرهنگی تدوین و مصوب
شد. این پیشرفتها زمینه‌ای شد برای تدوین کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو با عنوان
کنوانسیون «حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهانی» که کشورهای عضو یونسکو بر اساس
آن مواریث فرهنگی و تاریخی خود را طی مراحلی در یونسکو به ثبت می رسانند. بر اساس
همین کنوانسیون، تا کنون بیست و سه اثر فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی در
یونسکو به ثبت رسیده است. این آثار عبارتند از تخت جمشید، مجموعه نقش جهان اصفهان
و ضمائم آن، چغازنبیل، تخت سلیمان، پاسارگاد، ارگ بم و منظر فرهنگی آن، گنبد
سلطانیه، بیستون، نظام آبی و تاریخی شوشتر، مجموعه کلیساهای ارامنه ایران، بازار
تبریز، مجموعه آرامگاهی و خانقاهی شیخ صفی الدین اردبیلی، مسجد ایرانی (مسجد جامع
اصفهان)، گنبد قابوس، کاخ گلستان، شوش، شهر سوخته، منظر فرهنگی میمند کرمان، بافت
تاریخی شهر یزد، باغ ایرانی (شامل نه باغ در شش استان)، قنات ایرانی (شامل یازده
قنات در هفت استان)، بیابان لوت، منظر باستان شناسی ساسانی فارس.
اما موضوع این کنوانسیون ۱۹۷۲ مواریثی بودند که جنبه ملموس
و مادی داشتند یعنی بناها و چشم اندازهای تاریخی یا طبیعی که در واقع نمادهای مادی
و ملموس فرهنگی ملت ها هستند. از ۱۹۹۹، این بحث در محافل یونسکو جدی شد که علاوه
بر این آثار ملموس، جوامع و تمدنهای بشری مواریثی دارند که جنبه ملموس و مادی
ندارد اما در واقع ستون های هویت فرهنگی مردمان هستند و ما می باید در مقابل
تحولات روزگار و مخاطراتی که بقای آنها را تهدید می کنند، هم از آنها محافظت کنیم
و هم آنها را به دیگر ملل و جوامع انسانی بشناسانیم مانند سنت ها، آداب، زبانها و
بسیاری دیگر مظاهر ناملموس فرهنگی که از آن به عنوان میراث معنوی هم یاد می شود.
پس از بحث های طولانی در شورای اجرائی یونسکو، قرار شد ضرورت تدوین کنوانسیونی
جدید برای محافظت از مواریث معنوی (ناملموس) در دستو کار سی و یکمین کنفرانس عمومی
یونسکو در اکتبر و نوامبر ۲۰۰۱ قرار گیرد.
ایران در ۱۹۹۹ به عضویت شورای اجرائی یونسکو درآمد که
اینجانب به نمایندگی کشور در آن شرکت می کردم. در این میان، در ۲۰۰۱ برای دوسال به
ریاست کنفرانس عمومی انتخاب شدم. بنابراین می باید اولا برای تصویب ضرورت چنین
کنوانسیونی با اجماع، و سپس مراحل تدوین آن در مدت دوسال، می کوشیدم و چنین شد.
نوشتن یک کنوانسیون برای حفاظت از مواریثی فرهنگی تاریخی و طبیعی مثل بناهای
تاریخی یا جنگلها (کنوانسیون ۱۹۷۲) کار آسان تری بود تا تدوین یک متن حقوقی ماده
به ماده، برای حفاظت از سنت ها و زبانها و آداب فرهنگی ملتها که ملموس نیستند و
ساز و کار حفاظت از آنها از جهت حقوقی و اجرائی بسیار پیچیده تر است.
در طول دو سال، اجلاس‌های پی در پی و طولانی توسط گروه
حقوق دانان بین المللی با مشارکت کارشناسان دولتهای عضو یونسکو برگزار شد. ریاست
این کار گروه با دکتر محمد بجاوی حقوق دان برجسته الجزایری بود که با درایت مدیریت
کرد. پیش نویس آماده شد و در کنفرانس عمومی سی و دوم یونسکو در ۲۰۰۳، با عنوان
«کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس» به تصویب رسید. و کشورمان در سال ۲۰۰۵، پس از تصویب آن در مجلس شورای اسلامی، به آن پیوست.
از آنجا که به جهت مسئولیتم به عنوان رئیس کنفرانس عمومی
یونسکو، در جریان همه زیر و بم مراحل تدوین و تصویب این کنوانسیون قرار داشتم و به
اهمیت آن برای تمدن کهنی چون ایران واقف بودم، می خواستم «نوروز» اولین اثری در
جهان باشد که در فهرست میراث معنوی یونسکو بر اساس این کنوانسیون جدید ثبت می شود.
تلاش هم کردم اما این آرزو محقق نشد زیرا کار درست و زیبنده آن می بود که ما با کشورهای
دیگر اطرافمان، که از دیرباز در حوزه تمدنی نوروز قرار داشته اند و آن را جشن می
گیرند، یک پرونده مشترک چند ملیتی آماده و تسلیم یونسکو می کردیم. طبیعتا، تا بخش
مربوط به همه کشورهای حوزه نوروز آماده نمی شد، این پرونده چند ملیتی کامل نمی
بود. هم هماهنگی های زیادی در حوزه های کارشناسی میان سازمان میراث فرهنگی ما و
آنها لازم بود و هم همکاری دیپلماتیک توسط نمایندگی‌های کشورهای ذیربط در یونسکو.
و چون هماهنگ کننده پرونده ایران بود، می باید حوصله و کمک می کردیم تا این آمادگی
ها حاصل و مقدمات جمعی طی شود. این کار زمان گرفت. تا اینکه نهایتا آیین باستانی «نوروز»
با عضویت هفت کشور ایران، جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و
ازبکستان به عنوان یک میراث معنوی چند ملیتی در هشتم مهرماه ۱۳۸۸ در اجلاس کمیته
بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید.
اما پنج کشور افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و عراق که
این آیین سنتی برایشان بسیار اهمیت دارد موفق نشدند در آن مرحله به این پرونده
بپیوندند زیرا آماده کردن اسناد لازم بر اساس معیارهای کنوانسیون و هماهنگی با
دیگر کشورها در آن مقطع برایشان مقدور نشد.
این کشورها از ۱۳۹۲ تقاضای پیوستن به پرونده ثبت جهانی
«نوروز» را مطرح کردند
که در این صورت دوازده کشور به ثبت جهانی نوروز می
پیوستند. کاری که در ۱۳۹۵ به
نتیجه رسید که در ادامه به چگونگی آن اشاره خواهم کرد.
یکی
از کنوانسیون‌هایی که با موضوع میراث فرهنگی در یونسکو پدید آمد «کنوانسیون حفاظت
از میراث فرهنگی ناملموس» بود
که در سال ۱۳۸۴ (۲۰۰۳ میلادی)
تصویب شد که بر اساس آن، آیین باستانی «نوروز» در مرحله اول با عضویت هفت کشور ایران،
جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان در هشتم مهرماه ۱۳۸۸ (سی ام سپتامبر ۲۰۰۹) ثبت جهانی شد. اما در این مرحله،
پرونده ثبت این میراث شامل همه کشورهای منطقه که نوروز را جشن می‌گیرند نمی‌شد زیرا
آنها موفق نشده بودند مقدمات فنی و لجستیکی تهیه پرونده را مطابق با معیارهای
کنوانسیون و آئین نامه‌های مربوط، به موقع آماده کنند. از سال ۱۳۹۲، پنج کشور
افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و عراق از ایران که هماهنگ کننده و مسئول تجمیع
اسناد پرونده نوروز است، خواستند که مسیر پیوستن آنها به ثبت جهانی نوروز را هموار
کند و روند لازم را سامان دهد.
این کار چندان آسان نبود زیرا از نظر مقررات یونسکو و آئین
نامه‌های اجرایی «کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس»، امکان پیوستن
اعضای جدید به پرونده‌ای که قبلا ثبت شده وجود نداشت. تنها راه این بود که هفت
کشور عضو ثبت جهانی نوروز، همگی توافق کنند که آن پرونده ثبت شده در ۱۳۸۸ کلا کنار
گذاشته شود و از اول پرونده جدیدی، این بار با مشارکت دوازده کشور، آماده و برای
بررسی به یونسکو تسلیم گردد. برای این کار لازم بود نمایندگی ایران در یونسکو با
کشورهای عضو پرونده ثبت شده قبلی وارد مذاکره شود و آنها را قانع کند که تن به این
زحمت مجدد بدهند یعنی به اول خط بازگردند و همه آن راه طی شده چند ساله قبلی را
دوباره از آغاز بپیمایند و زیر بار مذاکرات و هماهنگی‌های دیپلماتیک لازم هم بروند
البته این بار در حلقه بزرگتر دوازده کشور.
کسانی که ساز و کار کارهای چند جانبه در سازمان‌های بین‌المللی
مانند یونسکو را می‌شناسند می‌دانند که در این قبیل‌امور، رسم بر ایجاد اجماع میان
اعضای ذیربط است. مخالفت یا تعلل یک کشور کافی است که کل پروژه گره بخورد و
بخوابد. كسانی که تجربه مذاکرات چند جانبه را ندارند نمی‌توانند به روشنی تصور
کنند که چگونه یک مشکل کوچک می‌تواند کل فضای تفاهم را مختل کند یا عملا معطل
بگذارد. این وظیفه مدیر یا هماهنگ کننده مذاکرات است که، با حوصله ورزی و درک موقعیت
همه طرفها، راه تعامل را باز نگه دارد. در این مورد البته، ایجاد اجماع در جزء به
جزء مراحل کار، و هماهنگ کردن دوازده کشور، با ملاحظات دیپلماتیکی که معمولا در میان
می‌آید، دشوارتر و حساس‌تر از مرحله قبلی با هفت کشور بود. بخصوص که طبیعی بود که
بعضی از کشورهای عضو پرونده ثبت شده در ۱۳۸۸، انگیزه و عجله چندانی برای دوباره
کاری طولانی برای ورود اعضای جدید نداشته باشند، اما کشورهای متقاضی پیوستن، اصرار
و شتاب داشتند. این در حالی بود که اگر حتی یک فقره از همه مدارک و مقدمات لازم از
سوی یک کشور ناقص می‌بود و به جدول زمانبندی نمی‌رسید، همه پرونده متوقف می‌شد.
از طرف دیگر، ما باید کمک می‌کردیم که این پنج کشور متقاضی
جدید، به فورمت‌های کنوانسیون میراث ناملموس و مسیری که از جهت کارشناسی در یک
پرونده چند ملیتی می‌باید می‌پیمودند آشنا شوند و پایتخت‌های خود را هم توجیه
کنند. نمایندگی ایران در یونسکو این مذاکرات و هماهنگی‌ها را آغاز کرد تا پس از
توافق در کلیات، جدول زمانبندی مورد توافق همه دوازده کشور برای هر مرحله و هر بخش
از پرونده معین شود. از نمایندگان این دوازده کشور، طی جلسات مکرر و متناوب در مقر
یونسکو دعوت می‌کردیم تا قدم به قدم این مسیر اقدام مشترک هموار شود و نمایندگان این
پنج کشور جدید توجیه شوند تا بتوانند با اعضای قبلی همگامی کارشناسانه و تخصصی هم
داشته باشند. بعضی از این جلسات گاهی سه ساعت به طول می‌انجامید زیرا من مجبور
بودم با حوصله به تک تک مشکلات و نظرها یا پیشنهادها گوش بدهم، آنها را درک کنم و
نقاط ابهام در ذهنشان را بشناسم، و دیگر اعضای قبلی را هم به درک مشترک و همراهی
گام به گام برسانم. دکتر حمیصی، معاون نمایندگی هم، با استفاده از تجربه و مهارت دیپلماتیک
خود، از آغاز تا به انجام این مسیر چهارساله، درگیر هماهنگی‌ها و رفع موانع بود.
نمایندگی ایران، جدا از جلسات جمعی، حتی با نمایندگان بعضی از متقاضیان جدید که
مشکل کارشناسی داشتند، دو به دو، جلسه کاری می‌گذاشت و نواقص اجزاء بخش مربوط به
آنها را برایشان آماده می‌کرد تا معطل نمانند. نتیجه جمع بندی‌های جلسات و هماهنگی‌ها
را به دوستان سازمان میراث فرهنگی در تهران منتقل کردیم و آنها که تجربه کارشناسی
تکمیل پرونده قبلی را با خود داشتند، نهایتا میزبان جلسه کارشناسان میراث فرهنگی
همه این یازده کشور در تهران شدند تا با تبادل نظر و ارائه تجربیات فنی، از متون
دوازده گانه مربوط به هر کشور، هویت واحد و هماهنگی برای تهیه پرونده جامع جدید با
اجماع همگی اعضا پدید آید. این را هم بگویم که در هر امری که به کنوانسیونهای یونسکو
مربوط می‌شود، ما یک مرجع ملی داریم، و مرجع ملی در کنوانسیونهای مربوط به میراث
فرهنگی یونسکو، سازمان میراث فرهنگی کشور است. دکتر طالبیان و همکاران عزیزش در
بخش میراث فرهنگی این سازمان خسته نباشند که با امکانات کم، وظایف سنگینی بر دوش می‌کشند.
در این میان جا دارد خصوصا از زحمات آقای محمد میرشکرایی، پژوهشگر ارجمند آئین
نوروز یاد کنم.
القصه، پس از چهار سال کار و پیگیری‌های مداوم در این
دوازده کشور، در سطح پایتخت‌ها و نیز در نمایندگی‌های این کشورها در مقر یونسکو در
پاریس، و رفع اشکالات فنی و آئین نامهای پرونده در دبیرخانه یونسکو، سرانجام
پرونده ثبت شده قبلی (با عضویت هفت کشور) به کنار نهاده شد، و این پرونده جدید، که
بزرگترین پرونده میراث ناملموس بشریت است که تا کنون در یونسکو مطرح شده، در دستور
کار یازدهمین اجلاس «کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو» قرار
گرفت. این اجلاس از ۲۹ نوامبر تا ۳ دسامبر ۲۰۱۶ در آدیس آبابا پایتخت اتیوپی
برگزار شد. و خوشبختانه چون همه دقتها و مدارک و پیش نیازهای لازم برای رفع نواقص
و پرونده با مدیریت ایران قبلا انجام شده بود، در تاریخ چهارشنبه، ۱۰ آذرماه ۱۳۹۵ (اول دسامبر ۲۰۱۸) و آئین نوروز، مجددا و این بار با عضویت دوازده کشور، با اجماع
همه اعضای کمیته بی هیچ مشکلی در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت جهانی شد. مرسوم
است که پس از ثبت یک اثر، کشورهای ذی ربط یا علاقه مند اظهارات کوتاهی مطرح می‌کنند.
از جمله، سفیر هند و نمایندة قزاقستان، ضمن برشمردن وجوه اهمیت این پرونده بزرگ و
تاثیر آن در صلح و تفاهم فرهنگی منطقه‌ای، از مدیریت سفیر ایران در ایجاد هماهنگی
در این پرونده در مقر یونسکو در پاریس تشکر کردند. دکتر طالبیان در صحبت کوتاهی به
وزن تاریخی این اثر معنوی و مراحل ثبت و تاثیر این همکاریهای فرهنگی بر محور میراث
نوروز اشاره کرد. صحبت پایانی علی الرسم با من بود که از طرف ایران و همه اعضای دیگر
پرونده نوروز، از همکاری همه کشورهای علاقه‌مند، اعضای کمیته بین الدول میراث نا
ملموس، کشور میزبان و دبیرخانه یونسکو تشکر کردم و در ادامه به کوتاهی توضیح دادم
که چرا «نوروز» خود راوی یک تمدن است. از آنجا که نام عمر خیام معمولا برای همه
حاضران در این قبیل محافل آشناست، از کار درخشان او و تیم منجمان زیج ملکشاهی و
تقویم جلالی که همچنان دقیق‌ترین تقویم‌هاست گفتم، و اینکه چگونه بر آن اساس، دقیقه
و ثانیه ورود به لحظه نوروز مشخص می‌شود. به نوروزنامه خیام هم اشاره‌ای داشتم و
نهایتا سخن خود را با این رباعی زیبای او، به فارسی و ترجمه و توضیح به انگلیسی،
پایان دادم:
چون ابر به نوروز رخ لاله بشست برخیز و به جام باده
کن عزم درست
کاین سبزه که امروز تماشاگه
تست فردا همه از خاک تو برخواهد رست
که چون با نوع سخن گفتن‌های خشک و رسمی
متفاوت بود، استقبال زیاد اجلاس و کف زدن ممتد حاضران را در پی داشت. همه جلسات
چند روزه این اجلاس بطور آنلاین پخش مستقیم می‌شد و علاقه‌مندانی که در ایران آن
را از اینترنت زنده تماشا می‌کردند دیدند که چگونه نمایندگان کشورها برای تبریک به
میز ایران هجوم آوردند، و به میز دیگر اعضای حوزه نوروز که اکنون رسما میراث فرهنگی
معنوی همه بشریت قلمداد می‌شد.
به شهادت کارشناسان یونسکو، این پرونده یکی از موفق‌ترین
پرونده‌های میراث جهانی است. هم بزرگترین پرونده چند ملیتی است که تا کنون به ثبت
رسیده، و هم بهترین پرونده‌ای است که می‌تواند، در سطح یونسکو، معرف اهداف کنوانسیون
میراث معنوی ۲۰۰۳ باشد. نمونه‌ای گویا از میراثی باستانی و فراگیر که در منطقه‌ای
پرآشوب، پیام آور پرقدرت دوستی و شادی و صلح و وصل است. همان که روح کنوانسیون
آرزو می‌کند. موفقیت ثبت چند ملیتی نوروز در فهرست میراث جهانی یونسکو در مرحله
اول در سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹)، زمینه مناسبی فراهم آورد تا مجمع عمومی سازمان ملل، در
شصت و چهارمین اجلاس خود، در تاریخ چهارم اسفند ۱۳۸۹ ( ۲۳فوریه ۲۰۱۰) با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۱ مارس (اول فروردین) را به عنوان «روز جهانی
نوروز» نام‌گذاری کند و برای نخستین‌بار در تاریخ سازمان ملل، نوروز، این زادة دیرپای
فرهنگ ایرانی، به‌عنوان یک مناسبت بین‌المللی و یک میراث معنوی جهانی به رسمیت
شناخته شود. در متن این قطعنامه به تصریح آمده است که «مجمع عمومی از ثبت
نوروز در فهرست میراث معنوی یونسکو استقبال می‌کند... و نوروز که تجسم وحدت میان میراث
فرهنگی و سنت‌هایی است که قرون متمادی قدمت دارند، در تحکیم پیوند میان مردمان بر
اساس احترام متقابل و آرمان صلح و حسن همجواری نقش برجسته‌ای دارد».
پیش از این اشاره کردیم که پس از مرحله اول ثبت چند ملیتی
نوروز در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۹ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل، در
۲۳ فوریه ۲۰۱۰،
طی قطعنامه‌ای، روز اول فروردین (۲۱ مارس) را به عنوان «روز جهانی نوروز» نام‌نهاد
و آن را به عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخت. در اینجا می‌خواهم برای
آنان که به اهمیت این اسناد واقفند و تاثیر بین المللی آن را می شناسند، محتوای این
قطعنامه را بیشتر توضیح بدهم تا بخصوص خوانندگان نوجوان به درجات و مفاهیم مندرج
در مقدمه، و سپس اصل تصمیم مصوب آشنا شوند. لازم است عرض کنم که، از آن جهت که سند
بین المللی محسوب می شود، در تهیه متن قطعنامه‌های مجموعه سازمان ملل، رسم بر این
است که ابتدا طی بندهائی که حکم مقدمه را دارد، به اسناد بین المللی موجود، که از
جهت کلی، به نوعی موضوع قطعنامه را پشتیبانی می کند و موجه می سازد ارجاع داده می
شود، و بعضی مفاهیم مرتبط مورد تاکید یا یادآوری قرار می گیرد، و در آخر متن، جان
کلام که همان اصل تصمیم مصوب است می آید.
بر همین سیاق، مقدمه قطعنامه
A/RES/64/253 مجمع عمومی در باب نوروز، به اسناد بین المللی
زیر به عنوان پشتوانه‌هائی که راه توجیه بین المللی نتیجه مندرج در آخر متن را
هموار می کند اشاره می شود:
- اهداف و
اصول منشور ملل متحد در دستیابی به همکاری بین‌المللی در زمینه‌های اقتصادی،
اجتماعی و فرهنگی،
- قطعنامه ۵۶/۶ مورخ ۹ نوامبر ۲۰۰۱ مجمع عمومی سازمان ملل در مورد دستور کار جهانی گفتگوی
تمدن‌ها،
- اعلامیه
اصول همکاریهای فرهنگی بین المللی، که در تاریخ ۴ نوامبر ۱۹۶۶ (۱۳ آبان ۱۳۴۵) به
تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده است،
- مصوبه
نشست جهانی سران در ۱۶ سپتامبرسال ۲۰۰۵ مجمع عمومی که می گوید فرهنگ‌ها و تمدن‌ها
به غنای حیات بشری کمک کرده اند،
- اعلامیه
جهانی تنوع فرهنگی که در ۲ نوامبر ۲۰۰۱ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده است،
که بر همبستگی بیشتر بر پایه به رسمیت شناختن تنوعات فرهنگی و آگاهی از وحدت بشریت
و توسعه مبادلات فرهنگی تاکید می کند،
- کنوانسیون
حفاظت از میراث فرهنگی معنوی که در تاریخ ۱۷ اکتبر ۲۰۰۳ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو
رسیده که اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی معنوی را به رسیمت می شناسد که آداب و سنن
اجتماعی، مراسم، جشن‌ها و شادمانی‌ها، در سطح ملی و بین‌المللی را نیز شامل می
شود. (در واقع، بر اساس همین کنوانسیون بود که نوروز، در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹،
از سوی یونسکو در فهرست میراث فرهنگی معنوی بشریت ثبت شد)،
همچنین، علاوه بر اشاره به اسناد فوق الذکر، در مقدمه
قطعنامه «روز جهانی نوروز» (۲۵۳/۶۴) آمده است که:
- میراث
فرهنگی معنوی و میراث فرهنگی و طبیعی ملموس به یکدیگر وابسته اند،
- ارتقاء
سطح آگاهی عمومی از طریق آموزش، رسانه و فعالیت‌های فرهنگی امری حیاتی است زیرا
شناخت فرهنگ‌های ملی، میراث فرهنگی جهان و تنوع فرهنگی در تقویت صلح جهانی و همکاریهای
بین‌المللی نقش مهمی دارد،
- دستاوردهای
تمدنی، میراث جمعی و منبع اصلی الهام و پیشرفت بشریت اند،
- دستیابی
به یک درک عینی از تمدنهای بشری و افزایش تعامل سازنده و همکاری بین تمدن‌ها یک
ضرورت است،
- اهمیت
فرایندهای غنی سازی فرهنگی متقابل و ضرورت ارتقاء مبادلات میان تمدن‌ها که تسهیل
کننده توسعه همکاری بین‌المللی است،
- ضرورت
توجه به ارتباط هرچه بیشتر هماهنگی طبیعت و فرهنگ زندگی در تمام تمدنهای جهان
معاصر،
- نوروز،
روز اعتدال بهاری، از سوی بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در سرتاسر جهان در پهنه وسیعی از
بالکان، حوزه دریای سیاه، قفقاز، آسیای مرکزی، خاورمیانه و دیگر مناطق، در طول بیش
از ۳۰۰۰ سال، به عنوان آغاز سال نو جشن گرفته شده است،
- نوروز،
به عنوان تجسم وحدت میراث فرهنگی و سنتهای دیرین، نقش مهمی در تقویت روابط مردمی
بر اساس احترام متقابل و آرمان‌های صلح و حسن همجواری ایفا می کند،
- بنیان
سنت‌ها و آیین‌های نوروزی، بازتاب ویژگی‌های آداب و رسوم فرهنگی و تاریخی تمدن‌هائی
است که از طریق تبادل ارزشهای انسانی بر یکدیگر تأثیر گذاشته اند،
- نگاه
نوروز به زندگی، هماهنگی با طبیعت است که ما را به رابطه جدایی ناپذیر سازندگی و
چرخه‌های نوزایی طبیعت و نگرش متعهدانه و محترمانه به منابع طبیعی زندگی آگاه می
کند،
اینها خلاصه ای از مفاهیمی بود که در مقدمه قطعنامه ۲۵۳/۶۴
مجمع عمومی آمده است. مقدمه قطعنامه‌ها در واقع بیان زمینه‌های بین‌المللی و
مستندات و فلسفه‌ای است که موضوع قطعنامه را حمایت می‌کند. اما، تصمیم اصلی و جان
کلام، چنانکه در ادبیات اسناد سازمان ملل مرسوم است، در بخش آخر متن قطعنامه به
شرح زیر آمده است که مجمع عمومی سازمان ملل:
۱. روز ۲۱ مارس را روز جهانی نوروز به رسمیت می
شناسد.
۲. از تلاش کشورهای عضو که نوروز در آنها جشن
گرفته می شود، برای حفظ و توسعه فرهنگ و سنتهای مربوط به آن، استقبال می کند.
۳. کشورهای عضو را برای تلاش جهت افزایش آگاهی
در مورد نوروز و برگزاری مناسب مراسم سالانه این جشن ترغیب می کند،
۴. از کشورهای عضو که نوروز را جشن می گیرند،
درخواست می نماید نسبت به مطالعه ریشه‌ها و سنتهای این جشن با هدف اشاعه دانش پیرامون
میراث نوروز در جامعه جهانی اقدام نمایند.
۵. از کشورهای علاقه مند، سازمان ملل متحد،
ارگانهای تخصصی، صندوق‌ها و برنامه، بویژه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد
(یونسکو) و سازمان‌های بین المللی و منطقه ای و نیز سازمان‌های غیردولتی برای
مشارکت در برنامه‌های کشورهایی که نوروز در آنها جشن گرفته می شود، دعوت می نماید.
در پایان این شرح اجمالی بر قطعنامه
A/RES/64/253 ملل متحد، این را هم بگویم که در جریان مجمع
عمومی سازمان ملل و نیز کنفرانس عمومی یونسکو، مرسوم است که روزانه یک بیانیه و
گزارش مطبوعانی از دبیرخانه سازمان صادر می شود که خلاصه ای از تصمیمات آن روز
اجلاس را برای آگاهی رسانه‌ها اعلام می کند. بیانیه مطبوعاتی شماره GA/10916 مورخ ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ که تصمیمات
آن روز مجمع عمومی را گزارش کرده است، با این جمله آغاز می شود: امروز بعد از ظهر،
مجمع عمومی روز جهانی نوروز را به رسمیت شناخت، یک جشن بهاری اصالتا ایرانی. گزارش
سپس فشرده ای از محتوای قطعنامه را می آورد و به سخن نماینده جمهوری آذربایجان در
تمجید نوروز اشاره می کند. ترجمه عبارت پایانی این گزارش مطبوعاتی این است: «نماینده
ایران سخن خود در باره تصویب این قطعنامه را با ابیاتی از شاعر ایرانی جلال الدین
رومی مزین کرد که عید را در تولد دوباره‌ای در زمین و در روان آدمیان توصیف می کند».
در بیان محتوا و زیر و بم و منطوق این سند مهم سازمان ملل
برای میراث داران نوروز ایرانی، تلاش کردم زبان تکنیکی اسناد سازمان ملل را به
زبان و ترتیبی روائی درآورم تا خوانندگان در پیچ و خم صورتبندی فنی آن ملول
نگردند. می خواستم از طریق این نوشته، نسل جوان ما به سند مهمی آشنا شوند که روز
اول فروردین ما روز بین المللی نوروز به رسمیت شناخت، و ویژگی‌های منحصر به فرد این
یادگار پیر اما جوان کننده فرهنگ ایران کهن را به جهانیان اعلام کرد؛ فرهنگی که
تاثیر آن از مرزهای امپراطوری پارس بسیار فراتر رفت و چون اصالت داشت، بر تمدنهای
دیگر نیز تاثیر نیکو و ماندگار گذاشت. از سنگلاخ مسیر تاریخ به سلامت گذشت. امواج
گاه هول انگیز و ویران کننده را از سرگذرانید. و همچنان نازید و بالید تا به امروز
که در مجمع عمومی ۱۹۵ کشور ملل متحد نیز به او خوش آمد گفتند و زیبائی و بزرگی‌اش
را باز شمردند و جهانی را به نظاره آمدنش دعوت کردند. امروز، این جشنِ جوانِ
هزاران ساله، برای ما، انگشت نمای جشن‌های جهان است. در لحظه ورود خورشید به نقطه «اعتدال
بهاری» بر سفره‌های عید دلهامان می نشیند، در لحظه ای که در طول و عرض جغرافیایی
صفر درجه بر روی زمین، در جائی که مدار استوا و نصف النهار مبدأ با هم تلاقی می
کنند، خورشید عمود می تابد.
«نوروز»، بزرگترین
پرونده ثبت شده چند ملیتی در فهرست میراث جهانی یونسکو، و موفق‌ترین مصداقِ فلسفه
کنوانسیون میراث ناملموس ۲۰۰۳ برای نزدیکی فرهنگی میان ملتها و برداشتن دوری‌ها و
دیری‌ها و دیوارهاست؛ و نشانه بارزی است از قدرت سیلان فرهنگ و پرواز همای دوستی
بر فراز دره‌های جدائی‌های مصنوعی در میان مردمان و اقوام؛ مردمانی که هرچند شیوه‌های
رنگارنگ زیستن دارند، اما با طبیعتِ سیالِ تاریخ و فرهنگِ مشترک سر جنگ ندارند، و
از راهِ دلدادگی‌های کهنِ تاریخی که برکشیده فطرت آدمی است با یکدیگر پیوندهای دیرین
دارند. به وصل می‌اندیشند و از هجران می‌گریزند، شاخ نمی‌شکنند و مرغ دوستی را از
آشیانِ مالوفِ تاریخی خود پَران نمی‌کنند،
ای خدا این وصل را هجران
مکن سرخوشان عشق را نالان مکن
باغ جان را تازه و سرسبز دار قصد این مستان و این بستان مکن / مولانا
حالا که نام بلند مولانا و مشترکات فرهنگی اهالی نوروز در
میان آمد، حیف است از جناب عبد الاله صدیقی، سفیر محترم افغانستان در جمع نوروزیان
یونسکو یاد نکنم که علاقه خاصی به مولانا دارد و همیشه آماده است ما را به شنیدن غزلی
بهاری از او مهمان کند.
نمایندگی کشورمان در یونسکو، همه ساله از حدود بهمن ماه، طی
جلسات متعددی در محل نمایندگی، با دعوت از همه نمایندگی‌های عضو نوروز، برنامه
مراسم نوروزی مشترک در مقر یونسکو را تدارک می‌بیند. احساس عیدانه، در همدلی و دوستی
پدید می‌آید، بنا براین، روشِ کارِ ما این است که همه جوانب و جزئیات برنامه با
نظر و مشورت و توافق همه اعضای نوروز شکل بگیرد. در کارت دعوت مشترکی که چاپ می‌شود،
دعوت کنندگان عبارتند از مدیرکل یونسکو و سفرای کشورهای عضو نوروز که نام و تصویر
پرچم‌هایشان (به ترتیب الفبا) به همراه آرم یونسکو آمده است. همین امروز (۲۱ اسفند ۱۳۹۷) که این یادداشت را می‌نویسم، چهارمین
جلسه هماهنگی در دفتر من برگزار شد*.
هر ساله در نوروز، یک برنامه محوری ثابت داریم، و برنامه‌های
خاص آن سال که در جلسات هماهنگی طرح می‌شود. بخش ثابت مراسم، یک ضیافت بزرگ نوروزی
است با میزبانی مشترک سفرای ۱۲ کشور عضو پرونده نوروز. در این میهمانی عیدانه، هر
کشوری با رنگ و لعاب عناصر نمادین نوروزی خاص خود، سفره آرایی می‌کند، و غذاهای ملی
و محلی محبوب و مرسوم خود را برای پذیرایی از میهمانان در آن می‌چیند. سفرا و نمایندگان
همه کشورهای عضو یونسکو، مدیرکل و معاونان و مدیران این سازمان، و شخصیت‌های علاقه‌مند
علمی و فرهنگی از بیرون دعوت می‌شوند. بعلاوه، تعدادی کارت در اختیار هر کشور عضو
نوروز قرار می‌گیرد تا مقامات و میهمانان خاص خود را هم دعوت کنند. طبقه هفتم
ساختمان اصلی یونسکو برای جشن جمعی نوروزی تزیین می‌شود.
میز بزرگ و آراسته هفت سین ایرانی در مدخل سالن همواره محلی
است برای عکس گرفتن‌های یادگاری دیپلماتها و میهمانان. همه کشورهای نوروز رسم هفت
سین ندارند اما امسال قرار است نمایندگی تاجیکستان هم سفره هفت سین به رسم خود را
داشته باشد. رنگ آمیزی سفره‌های نوروزی تاجیک‌ها همیشه جذاب است.
رسم بر این است که همه سفرای حوزه نوروز در ورودی سالن برای
خوش آمدگویی صف می‌کشند. وقتی اکثریت مهمانان آمدند، صدای برانگیزاننده دف ایرانی،
توجه جمعیت را به سکویی که در آخر سالن تعبیه شده است جلب می‌کند که سفرای عضو نوروز
در کنار پرچمهای کشورشان بر روی آن می‌ایستند و مدیرکل یونسکو هم به آنان می‌پیوندد.
عکس‌های دسته جمعی گرفته می‌شود. صدای دف که فرو نشست، سفیر ایران به نمایندگی از
همه سفرای ۱۲ کشور نوروز، خوش آمد و شادباش می‌گوید همراه با صحبتی کوتاه. چند سال
است که این وظیفه با اینجانب است. مثلا، صحبت من در مراسم پیشین نوروزی یونسکو،
عبارت بود از تبیینِ رازِ جهانشمولی ارزشهای نوروز و تشریح تاریخچه‌ای از تنظیم
تقویم جلالی در سال ۱۰۷۸ میلادی با همت و تلاش علمی دانشمندان و ریاضی‌دانان بزرگی چون عمر خیام، ابوالمظفر اسفزاری،
نجیب واسطی، عبدالرحمن خازنی، ابوالعباس لوکری و معموری بیهقی در اصفهان. پس از
آن، در ذکرِ جمیلِ ماهیت و طبیعت جهانی نوروز، و توضیحی دادم بر معنای نجومی «ساعت
تحویل» که لحظه انتقال خورشید از برج حوت به حمل است، یعنی ساعت صفر بامداد اول
فروردین ماه. در همین لحظه تحویل سال است که مولانا صدای دعوت نوروز را می‌شنود و
می‌گوید: «مستی و عاشقی و جوانی و یار ما / نوروز و نوبهار و حمل می‌زند صلا». شرح
کوتاهی از این بیت مولانا و «صلای حمل» باز گفتم و مجازات آن را باز نمودم، و با اشاره
به مبارکی منزلگه خورشید در حمل، گفتم که لحظه ورود نوروز چنان هوشمندانه و با معنی
انتخاب شده که بطور طبیعی این ظرفیت را دارد که همه ساکنان زمین را دعوت کند که در
همین لحظه با هم جشن بگیرند و عید برپا کنند. . . شادی جمعی ما انسانهاست که نوروز
را مبارک می‌کند و آرمان انسانی و طربناکی نوروز هم همان است که مولانا آرزو می‌کرد،
و چه از این مبارک‌تر که به مبارکی نوروز، در منطقه‌ای آشوب زده و بلا دیده، همه
مردمان ملل مختلف را به شادی و دوستی گرد هم آورده است که بی‌دوستی و بی‌دوست بی‌عید
خواهیم ماند:
اندر دل من مها دل‌افروز توئی یاران هستند لیک دلسوز توئی
شادند جهانیان به نوروز و به عید عید من و نوروز من امروز تویی/ مولانا
برای خوانندگان نوجوان عرض می‌کنم که «بُرج»، یک اصطلاح
نجومی، به معنی منزلگه و خانه خورشید همراه با ماه و سیارات است، و بُرج حَمَل (قوچ،
بره) اولین برج فلکی
منطقةالبروج است یعنی اولین منزلگاه خورشید در سیر این قافله گردان. این قافله عمر
عجب میگذرد / دریاب دمی که با طرب میگذرد! این رباعی زیبای خیام، برای من همواره
صدای استاد شجریان را هم تداعی می‌کند. این دردانه آوازِ ایران پُر آوازه را از یاد
نمی‌بریم. ساقی غم فردای حریفان چه خوری؟ / پیش آر پیاله را که شب میگذرد!
پس از صحبت افتتاحیه سفیر ایران به عنوان
هماهنگ کننده مراسم، مدیرکل یونسکو هم صحبت می‌کند و یا اگر در پاریس نباشد، پیامش
خوانده می‌شود. مثلا در نوروز گذشته، خانم ازوله مدیرکل یونسکو که در سفر بود در پیامش
که توسط قائم مقامش خوانده شد گفت «. . . نوروز مظهر ارزشهای جهانی صلح، همبستگی
و حسن همجواری است که با گرد هم آوردن و در هم آمیختن فرهنگ‌های گوناگون، ملیت‌ها،
ادیان و زبانها، موجب ایجاد گستره وسیعی از آداب و رسوم می‌شود و نمادی از همبستگی
انسانها را به تصویر می‌کشد. . . نوروز یکی از پر جاذبه‌ترین میراث‌های فرهنگی
معنوی بشریت است، جوامع را با هویت و فرهنگ نیاکان خود آشنا می‌سازد و موجب تداوم
آن می‌شود، و فرصت مهمی است برای انتقال یک میراث و ارزشهای آن به نسل جوان. . . من
شک ندارم که نوروز همچنان پل ارتباطی میان فرهنگ‌ها خواهد ماند و پیام صلح، هماهنگی
و دوستی را برای نسل‌های آینده به ارمغان خواهد برد». و در مهمانی نوروز ۱۳۹۶،
خانم ایرینا بوکوآ، مدیر کل سابق یونسکو گفت: «. . . نوروز عرصه‌ای است که سنتهای
با هم بودن، شکیبایی، هماهنگی و سرور از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، و تاکید کرد
که در زمانی که افراط گرایی خشونت‌آمیز به دنبال نابودی تنوع و آزادی است، نوروز یادآور
قدرت فرهنگ و میراث برای ساختن جوامعی پایدار و منعطف است. نوروز منبع اعتماد، اطمینان
و صمیمیت است و به همگان تعلق دارد؛ بیاییم ارزشهای نوروز را با آغوش باز استقبال
کنیم تا پیام جهانی صلح و همبستگی اش الهام بخش ما باشد». اینها فقط نمونه‌ای بود
از محتوای سخنان مدیرکل‌های یونسکو در مراسم نوروزی در این سازمان. مشروح این پیامها
در جای خود در دسترس است.
پس از بخش افتتاحیه رسمی، پذیرایی از میهمانان
همراه با اجرای برنامه‌های هنری و موسیقایی توسط هنرمندانی از بعضی کشورهای نوروز
آغاز می‌شود. امسال هم در این مراسم که سه شنبه ۲۸ اسفند برگزار می‌شود هنرنمایی ایرانی
و هندی خواهیم داشت.
«کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس»
یونسکو در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید و سپس برای دولتهای عضو یونسکو ارسال شد. برای
اجرائی شدن یک کنوانسیون، لازم است تعداد کشورهائی که آن را رسما می پذیرند به حد
نصاب خاصی برسد. طبیعی است که این روند چند سال بطول می انجامد تا نهایتا پارلمان
یا مرکز قانون گذاری هر کشوری برای پیوستن یا نپیوستن به آن تصمیم بگیرد. در
ایران، مجلس شورای اسلامی ما در سال ۱۳۸۴ (۲۰۰۵) الحاق جمهوری اسلامی ایران به آن
را تصویب و به دولت ابلاغ کرد. اینجانب برای آنکه زودتر بتوانیم ساز و کار ثبت
مواریث فرهنگی معنوی مان را ساماندهی کنیم و از قافلۀ اجلاس‌های «کمیته بین الدول حفاظت
از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو» عقب نیفتیم، شخصا پیگیری کردم و پس از طی تشریفات
لازم در وزارت امور خارجه و سازمان میراث فرهنگی، لوح رسمی الحاق ایران را به خودم
به کاخ ریاست جمهوری بردم و توشیح رئیس جمهوری را گرفتم و با خود به مقر یونسکو در
پاریس آوردم و به مدیرکل یونسکو تسلیم کردم. این تعجیل برای آن بود که سهمیه هر
کشور عضو این کنوانسیون، در هر اجلاس سالانه کمیته بین الدول، فقط یک پرونده است. نتیجتا،
هرچه دیرتر به آن می پیوستیم، سهمیه سالانه مان را برای معرفی یک اثر بیشتر از دست
می دادیم. این را هم بگویم که تشکیل پرونده‌های چند ملیتی این امتیاز را دارد که
جای آن سهمیه را نمی گیرد. یعنی هر عضو کنوانسیون می تواند در هر اجلاس، علاوه بر
یک پرونده خاص خود، در پرونده‌های مشترک با دیگران سهیم بشود. یونسکو این مقررات
را برای آن وضع کرده که همکاری فرهنگی میان کشورها را از راه تلاش جمعی برای حفظ
میراث مشترک تشویق کند. از این جهت هم، «نوروز» در یونسکو ، شاخص ترین اثر ثبت شده
معنوی است که اهداف کنوانسیون ۲۰۰۳ را
متجلی می‌کند. مدیرکل یونسکو هم در پیام نوروز ۱۳۹۷ خود، آن را «یکی از پرجاذبه‌ترین
میراث‌های فرهنگی معنوی بشریت» توصیف کرد.
ایران تا کنون ۱۳ اثر ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی
ناملموس جهانی دارد. از این میان، پروندۀ ده اثر، ملی است که ایران به تنهائی ثبت
کرده است با این عناوین: ردیف موسیقی ایرانی، مهارت‌های سنتی فرش بافی کاشان،
مهارت‌های سنتی فرش بافی فارس، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، موسیقی بخشی‌های
خراسان، آئین هنر نمایشی تعزیه، نقالی شیوه نمایشی قصه گوئی، مهارت‌های سنتی ساختن
لنج و دریانوردی در خلیج فارس، آئین قالی شویان مشهد اردهال در کاشان، چوگان یک
بازی سوارکاری همراه با موسیقی و قصه گوئی. پرونده سه اثر دیگر، چندملیتی است:
اول، «نوروز» (شامل ایران، افغانستان، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، پاکستان، عراق،
قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه و هند). دوم، هنر ساختن و نواختن ساز
کمانچه (شامل ایران و جمهوری آذربایجان). سوم، فرهنگ پختن نان تخت (شامل ایران،
جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکیه) که در این کشورها با نامهای مختلف
خوانده می‌شود و ما به آن نان لواش می گوئیم.
در یونسکو، مدیریت پرونده «نوروز» با ایران است. این بزرگترین
پرونده چندملیتی ثبت میراث جهانی است. در سطح ملی نباید از یاد ببریم که ارتباط و هماهنگی‌های
سازنده با کشورهای حوزه نوروز وظیفه‌ای خطیر است. باید به راستی و نظم و تواضع،
مشوق این همکاری‌ها بود. این میراث یک ذخیره و پشتوانه عظیم فرهنگی است. جغرافیای
فرهنگ، احکام خاص خود را دارد، و دانش خاص خود را هم می طلبد.
در بخش‌های مختلف این نوشته، غرض اصلی این بود که بخصوص
نسل نوجوان و جوان ایران را با مقوله میراث فرهنگی در یونسکو، و منزلت مواریث
معنوی کهن ایران زمین، و چگونگی و مراحل ثبت جهانی «نوروز» آشناتر کنم. هنوز گفتنی
بسیار است اما سخن دراز شد و روزهای سال رفت. روزها گر رفت گو رو باک نیست. اما ایران
پاک می ماند با نوروزش. چند هزار سال است که نوروز با شولائی از رنگ بهار بر دوش،
از آن دوردست‌های تاریخ می تازد، و درست در لحظه ورود خورشید به اولین منزلگه فلکی
اش، از راه می‌رسد. می‌خواند این نوروز، این سوار همواره پیروز:
بازآمدم بازآمدم از پیش آن یار آمدم در من نگر در من نگر بهر تو غمخوار
آمدم
شاد آمدم شاد آمدم از جمله آزاد آمدم چندین هزاران سال شد تا من به گفتار آمدم/
مولانا
-------------------------------------------------
پی‌نویس:
1954 Hague Convention for the Protection of Cultural Property in
the Event of Armed Conflict (1954 First Protocol, 1999 Second Protocol)
Convention
on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and
Transfer of Ownership of Cultural Property – 1970
Convention
Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage (1972)
این
شخصیت دانشمند و محترم پیش از آن مدتی رئیس دیوان بین‌المللی لاهه بود و سپس وزیر
امورخارجه الجزایر شد.
Convention
for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage (2003)
Convention
for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage (2003)
هیأت
نمایندگی ایران در اجلاس آدیس آبابا عبارت بودند از: احمد جلالی، محمدحسن طالبیان،
فرهادنظری، مینا عمیدزاده، شروین گودرزی، شبان میرشکرایی.
Resolution
64/253 adopted by the General Assembly on 23 February 2010: International Day
of Nowruz
* این
پیام برای مراسم بزرگداشت دهمین سال ثبت نوروز ارسال شد که در تاریخ ۹ اسفند ماه
جاری، به همت دکتر حجت الله ایوبی و کمیسیون ملی یونسکو و مشارکت دکتر محمد حسن
طالبیان و سازمان میراث فرهنگی، در برج میلاد تهران برگزار شد با حضور مقامات عالی
ذیربطِ کشورمان، سفرای کشورهای نوروز و جمعی از سفرای دیگر مقیمِ تهران. گروههای
موسیقی از ایران و افغانستان و جمهوری آذربایجان برنامه داشتند، از «تمبر جهان
نوروز» رونمایی گردید، و از زحمات پژوهشگر و مردم شناس ارجمند آقای محمد میر شکرایی
در پرونده نوروز تجلیل شد.
بخش‌های اول و دوم و سوم و چهارم این
یادداشت به ترتیب در اطلاعات ۱۲ و ۱۶ و ۲۱ و ۲۶ اسفند ۱۳۹۷ انتشار یافت.
گروه سیاوش در سال ۹۰ به مناسبت نکوداشت استاد محمدرضا شجریان
تشکیل شد.
این مدال، در سال ۲۰۰۷ میلادی، مصادف با هشتصدمین سال تولد
او، رسما در یونسکو تصویب و تاسیس شد.
منبع: رونامه اطلاعات؛ دوشنبه ۲۷ اسفندماه ۱۳۹۷